نقاب از چهره ترکیه افتاد؛ بازی دو سرباخت آنکارا در دوراهی شرق و غرب!

اردوغان با آغاز جنگ روسیه در اوکراین، با بازی همزمان در زمین خاکستری و کسب امتیاز، سعی کرد روابط خود را با بلوک شرق و غرب تحکیم بخشد.

به گزارش اقتصاد نیوز، در بحبوحه رقابت بین قدرت‌های بزرگ جهانی، رویکرد قدرت‌های متوسط ​​به سیاست بین‌الملل مشاهده شده است که پویایی قدرت جدیدی را در این رقابت ایجاد می‌کند. از این رو گروهی از ناظران بر ترکیه به عنوان یکی از قدرت های میانی و نقش آن در رقابت بین روسیه و بلوک غرب (عمدتا اتحادیه اروپا و ناتو) تمرکز کردند.

ترکیه علیرغم عضویت در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و حفظ روابط اقتصادی شدید با اتحادیه اروپا (بدون اشاره به وضعیت نامزدی رسمی به عنوان یک بازیگر)، می تواند یک کشور نوسان بین دو بلوک در نظر گرفته شود. این کشور اخیراً بدون جانبداری کامل از روسیه، از الگوهای متحدان غربی خود منحرف شده و تصمیم گرفته است با دنبال کردن «استراتژی میانجیگری» در مورد حمله روسیه به اوکراین، از هر دو طرف سود ببرد.

چرا دهان اردوغان به سمت غرب کج شده است؟

مؤسسه روابط بین‌الملل در پراگ نوشت که پس از انتخابات ریاست‌جمهوری در ماه می ۲۰۲۳، کمپینی که رجب طیب اردوغان از طریق آن قدرت خود را تثبیت کرد، هنوز تغییری در سیاست ترکیه ایجاد نکرده است. تنش ها در روابط این کشور با روسیه تشدید شده و تعاملات این کشور با غرب روند مثبت تری به خود گرفته است. این پیشنهادی است که اتحادیه اروپا را بر آن داشت تا استراتژی بلندمدتی برای بهبود روابط با ترکیه تعریف کند. اردوغان در سپتامبر 2023 گفت: «در 50 سال گذشته، ما منتظر عضویت در اتحادیه اروپا بوده‌ایم و در این زمان، من به همان اندازه که به روسیه اعتماد دارم، به غرب اعتماد دارم.

حقیقت این است که روابط ترکیه با ناتو و اتحادیه اروپا در شش سال گذشته شاهد تنش های جدی بوده است. گزارش های اتحادیه اروپا و بیانیه های ناتو بر «غیرقابل اعتماد بودن» و «غیرقابل پیش بینی بودن» ترکیه به دلیل اقدامات جنجالی مختلف آن تاکید می کنند. در سال 2019، تصمیم ترکیه برای خرید سامانه ضدهوایی اس-400 از روسیه منجر به حذف این کشور از برنامه جنگنده های حمله مشترک اف-35 توسط ایالات متحده شد.

در سال 2020، به دلیل استفاده ترکیه از پناهجویان سوری به عنوان اهرم فشار علیه اروپا، نگرانی ها در مورد بحران انسانی در مرزهای ترکیه و یونان افزایش یافت. سپس، فعالیت های اکتشافی یک جانبه در شرق مدیترانه همراه با لفاظی های خصمانه علیه یونان آغاز شد که روابط ترکیه با اتحادیه اروپا را بیشتر تیره کرد.

شریک استراتژیک جدید برای روس ها

در سال 2022، پس از حمله روسیه به اوکراین، ترکیه به رویکرد متعادلی متوسل شد که در آن آنکارا از تایید تحریم های غرب علیه مسکو اجتناب کرد. مخالفت های اولیه با عضویت فنلاند و سوئد در ناتو نیز برای مدتی جنجال ایجاد کرد. با این حال، برداشت روسیه از تعاملات ترکیه متفاوت است. «غیرقابل اعتماد بودن» ترکیه حداقل تا می 2023 برای مسکو نگران کننده نبود. پوتین در اکتبر 2022 ترکیه را به عنوان یک شریک مذاکره دشوار توصیف کرد، اما به ثبات روابط بین دو کشور اذعان کرد.

وی تاکید کرد: در حالی که بسیاری از تصمیمات مشترک با این کشور نتیجه اختلافات دو طرف است، تمایل دو طرف برای دستیابی به توافق وجود دارد. اگرچه منافع دو طرف در شرایط مختلف مانند سوریه، لیبی، دریای سیاه و قره باغ کوهستانی متفاوت بود، پوتین اعتماد ترکیه را به عنوان یک شریک به رسمیت شناخت و اردوغان را به عنوان یک رهبر که به درستی به منافع ملت خود اهمیت می دهد نگاه می کرد.

پشت “همکاری رقابتی” یک هدف مشترک وجود داشت که از طریق آن دو کشور توانستند در مورد تعدادی از موضوعات مهم “توافق بر عدم توافق” داشته باشند. شاید به دلیل همین موضع، روسیه خواستار انتخاب مجدد اردوغان در انتخابات تاریخی می 2023 بود و تلویحا از این موضوع حمایت کرد.

دوباره نوبت اردوغان است

با این حال، با تثبیت قدرت اردوغان در ترکیه پس از انتخابات، سیاست های آنکارا به نفع غرب تغییر کرد. پس از اعلام حمایت آنکارا از عضویت سوئد در ناتو و انتقال پنج فرمانده از هنگ آزوف اوکراین به کیف، روابط ترکیه با روسیه متشنج شد. این رهبران به عنوان بخشی از توافقنامه مبادله زندانیان روسیه و اوکراین در ترکیه بودند.

به دنبال این تحولات، روسیه از احیای توافقنامه تحت حمایت سازمان ملل برای اجازه عبور ایمن غلات از اوکراین که با میانجیگری ترکیه انجام شده بود، خودداری کرد. این توافق به اوکراین اجازه داد تا حدود 33 میلیون تن غلات صادر کند و در نتیجه بحران جهانی غذا را کاهش داد. روسیه مدعی شد که دلیلی برای تمدید قرارداد وجود ندارد و خواستار بهبود صادرات غلات و کود این کشور شد.

در جبهه غربی، نه تنها ترکیه روابط خود را با یونان و شرکای مختلف غربی عادی کرده است، بلکه کمیسیون اتحادیه اروپا و نماینده عالی اتحادیه اروپا نیز از استراتژی آینده‌نگر با هدف تقویت روابط بلندمدت با ترکیه استقبال کرده‌اند. استراتژی اتحادیه اروپا و اصرار روسیه بر عدم تمدید قرارداد غلات، فرصتی را برای ترکیه ایجاد کرد و این کشور را با غرب بیشتر کرد.

استراتژی اتحادیه اروپا را می توان تا حد زیادی سازنده تلقی کرد، زیرا هدف آن وارد کردن ترکیه به حوزه نفوذ اتحادیه اروپا و شاید کاهش وضعیت کشور “در حال نوسان” است. با توجه به چالش‌های امنیتی و ژئوپلیتیکی جاری، این استراتژی جدید امیدوارکننده‌تر از همکاری موقت با ترکیه در موضوعات استراتژیک مانند توافقنامه مهاجرت اتحادیه اروپا و ترکیه است.

این کشور توانایی ایجاد یک چارچوب نهادی باثبات برای مذاکرات و توافقات، یا حداقل تمایل به “موافقت برای مخالفت” در مورد مسائل استراتژیک با ترکیه را دارد – مشابه رویکردی که در روابط اخیر خود با روسیه اتخاذ کرده است. جمهوری چک به عنوان یکی از اعضای اتحادیه اروپا و ناتو نیز تحت تاثیر منفی وضعیت ناپایدار دولت ترکیه قرار گرفته است. به عنوان مثال، تصمیم ترکیه برای عدم مشارکت در تحریم ها علیه روسیه شرایطی را ایجاد کرد که در آن شرکت های ثبت شده در جمهوری چک می توانند این تحریم ها را نقض کنند.

مهم‌ترین نمونه آن Kovosvit MAS است که طبق گزارش‌ها با صادرات ماشین‌آلات سنگین به روسیه از طریق ترکیه، تحریم‌ها را نقض کرده است. علاوه بر این، جمهوری چک که آشکارا روسیه را به عنوان یک تهدید امنیتی می بیند، علاقه مند به ایجاد یک اتحاد قوی تر ناتو با سوئد به عنوان عضوی از جناح شمالی برای دفاع از اوکراین است. بنابراین هر گامی در جهت ایجاد ساختار نهادی که بتواند ترکیه را پای میز مذاکره با غرب بیاورد به نفع جمهوری چک است.

اگرچه واکنش ترکیه به استراتژی جدید بلندمدت اتحادیه اروپا در ابتدا در سطح وزیران مثبت بود، اما دلایلی وجود دارد که نباید بیش از حد خوش بین بود. اول و مهمتر از همه، حمایت این کشور از فلسطین و رویکرد آن به اسرائیل. دوم، احساسات ضد غربی در افکار عمومی ترکیه بسیار قوی است و حزب رئیس جمهور اردوغان قدرت را با احزاب کوچک راست افراطی در ائتلاف حاکم تقسیم می کند.

به عنوان مثال، در مواجهه با درگیری اسرائیل و فلسطین، آنکارا اعلام کرد که حماس یک سازمان تروریستی نیست، بلکه یک جنبش آزادیبخش است که برای مقاومت و استقلال فلسطین می جنگد. ترکیه پس از آغاز درگیری‌های خشونت‌آمیز، از تلاش‌های عادی‌سازی با اسرائیل دست کشید. علاوه بر این، وابستگی ترکیه به گاز روسیه پس از تهاجم روسیه به اوکراین در سال 2022 دو برابر شد.

در نهایت، با تجدید مناقشه اسرائیل و فلسطین، احتمالاً روابط ترکیه با روسیه در نتیجه منافع مشترک آنها در به حاشیه راندن بازیگران غربی در مناقشه، دوباره تقویت خواهد شد. زیرا روسیه نیز مانند ترکیه رویکرد اسرائیل را در قبال درگیری های غزه به چالش می کشد. بنابراین می توان گفت ترکیه نمونه بارز یک قدرت متوسط ​​با نوسان و بازیگری است که می تواند در مناقشه روسیه و غرب اهمیت راهبردی پیدا کند.