آوردگاه سوریه؛ آیا روسیه در معرض یک شکست استراتژیک قرار دارد؟

بعدی- سون انگل راسموسن خبرنگار امنیتی وال استریت ژورنال است.

این بر اساس گزارش وال استریت ژورنال استپیشروی سریع شورشیان در سوریه موقعیت استراتژیکی را که روسیه در طول یک دهه برای نشان دادن قدرت خود در خاورمیانه، مدیترانه و حتی قاره آفریقا ساخته است، به شدت تهدید می کند. این تحولات چالشی جدی برای تلاش‌های ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه محسوب می‌شود. تلاش برای معرفی روسیه به عنوان پرچمدار نظم جهانی بدیل در برابر لیبرالیسم غربی و دفاع از رژیم سوریه به عنوان نمونه موفقی برای مقابله با نفوذ آمریکا در منطقه تعریف شده است.

هفته گذشته، ائتلاف شورشیان سوری در یک حمله غافلگیرانه، جنگ داخلی بی‌صدا را دوباره شعله‌ور کرد و بخش‌های وسیعی از خاک سوریه را تصرف کرد که شامل پایگاه‌های هوایی و دریایی مهم روسیه است. شورشیان تاکنون موفق به تصرف شهرهای حلب و حماه شده اند و اکنون در آستانه ورود به حمص هستند.

نیروی هوایی روسیه با انجام حملات هوایی به مواضع شورشیان از نیروهای دولتی سوریه حمایت می کند. خبرگزاری تاس روسیه نیز اعلام کرد که ارتش این کشور قصد دارد در دریای مدیترانه رزمایش دریایی انجام دهد. این تحولات می تواند تأثیر عمیقی بر موقعیت روسیه در منطقه و تلاش های این کشور برای اعمال نفوذ خود در برابر غرب داشته باشد و می تواند مسیر جنگ داخلی سوریه را به طور اساسی تغییر دهد.

سوریه: پروژه ایدئولوژیک ولادیمیر پوتین برای مقابله با نظم لیبرال غرب

در سال 2015، روسیه برای حمایت از بشار اسد در برابر قیام مسلحانه ای که پس از بهار عربی آغاز شد، وارد جنگ داخلی سوریه شد و به این ترتیب نقش یک قدرت خارجی با نفوذ در خاورمیانه را بر عهده گرفت. مسکو تلاش کرده است از روابط خود با قدرت های رقیب از جمله ایران، اسرائیل، ترکیه و کشورهای عربی خلیج فارس برای میانجیگری در مناقشات و تحکیم موقعیت خود به عنوان یک میانجی منطقه ای استفاده کند. روسیه برای پایان دادن به جنگ سوریه با تهران و آنکارا مذاکرات صلح انجام داد. مسکو همچنین بر اساس درخواست اسرائیل با خروج نیروهای مقاومت از مرز سوریه با اسرائیل موافقت کرد.

سوریه نیز برای ولادیمیر پوتین یک پروژه ایدئولوژیک است. مداخله روسیه در سوریه راهی برای تقویت دیدگاه این کشور از جهانی چند قطبی مخالف نظم لیبرال غرب بود. نیکول گرائوفسکی، یکی از اعضای بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی و نویسنده کتابی درباره روابط روسیه و ایران، از جمله در سوریه، می‌گوید: دیدن عقب نشینی هواپیماهای روسیه از سوریه در حالی که شورشیان به پایگاه های هوایی و دارایی های مسکو در دمشق نزدیک می شوند، ضربه ای ویرانگر به وجهه جهانی روسیه خواهد بود. این برای روسیه مانند سقوط سایگون خواهد بود.

هزینه های کوچک، دستاوردهای بزرگ: سوریه در معادلات استراتژیک کرملین

حمایت ولادیمیر پوتین نقش کلیدی در بقای بشار اسد داشت و به متحدان روسیه در خارج از خاورمیانه نشان داد که مداخله مسکو می تواند خیزش های مردمی را سرکوب کند. یک مقام سابق روسی گفت، این موفقیت رهبران آفریقایی را بر آن داشت تا از روسیه، به ویژه پیمانکاران شبه نظامی واگنر، که نقش مهمی در سوریه ایفا می‌کردند، بخواهند تا در تثبیت رژیم‌هایشان نقش ایفا کنند. سوریه همچنین برای روسیه دارای ارزش استراتژیک است. پایگاه هوایی حمیمیم، واقع در نزدیکی شهر ساحلی لاذقیه، به عنوان یک مرکز تدارکات برای پروازها به لیبی، جمهوری آفریقای مرکزی و سودان عمل می کند، جایی که پیمانکاران بخش خصوصی و سربازان روسی سال ها در آنجا فعالیت می کنند.

پایگاه دریایی روسیه در بندر طرطوس تنها نقطه تدارکات و تعمیر نیروی دریایی روسیه در دریای مدیترانه است. این پایگاه که کالاها را از طریق دریای سیاه دریافت می کند، به ولادیمیر پوتین اجازه دسترسی به بندری با آب گرم را داده است، رویایی که رهبران روسیه قرن ها قبل از حضور وی در خاورمیانه به دنبال آن بودند. علاوه بر این، این بندر می تواند روسیه را به لیبی، متحد دوران شوروی، متصل کند. مسکو با ایجاد پایگاه دریایی در تلاش است تا نفوذ خود را در جنوب صحرای آفریقا گسترش دهد. تسلط شورشیان بر این سایت های ساحلی سوریه می تواند نفوذ جهانی روسیه را به طور جدی به خطر بیندازد.

آنا بورچوسکایا، کارشناس ارشد مرکز تحقیقات واشنگتن و نویسنده کتابی در مورد جنگ پوتین در سوریه، می‌گوید: «سوریه با هزینه کم مزایای زیادی برای روسیه به ارمغان آورده است. وی تاکید کرد: از دست دادن سوریه یک شکست استراتژیک بزرگ خواهد بود که فراتر از خاورمیانه بازتاب خواهد داشت و پیامدهای جهانی خواهد داشت. اما میخائیل بارابانوف، محقق ارشد مرکز تحلیل استراتژی ها و فناوری ها در مسکو، معتقد است که علیرغم مداخله روسیه، ولادیمیر پوتین نتوانسته بشار اسد را مجبور به توافق سیاسی با بخش های مختلف کشور کند. این مسئله او را در برابر دور جدیدی از خشونت آسیب پذیر می کند.

وی افزود: با توجه به دخالت کامل روسیه در جنگ اوکراین، بعید است که مسکو بتواند حمایتی بیش از نمادین از سوریه داشته باشد. بارابانوف می‌گوید: «چند حمله هوایی و پرتاب موشک‌های کروز در روز تأثیری اساسی بر وضعیت نخواهد داشت. همه بازیگران در سوریه به عمق درگیری کرملین در اوکراین پی بردند و به محدودیت های قدرت نظامی روسیه اعتقاد داشتند.

از جنگ سرد تا امروز: خاورمیانه در مرکز جاه طلبی های ژئوپلیتیک روسیه

موفقیت اولیه روسیه در سوریه، که توسط نیروی هوایی بیرحم تضمین شد، بر محاسبات کرملین در مورد جنگ در اوکراین نیز تأثیر گذاشت. این موفقیت اعتماد بیش از حد به قدرت نظامی روسیه را تقویت کرد و به شکست هایی که در سال اول تهاجم به اوکراین شاهد بودیم دامن زد. یکی از نزدیکان به تشکیلات دفاعی روسیه افزود که این اعتماد بیش از حد عامل مهمی در اشتباهات استراتژیک مسکو است.

وزارت خارجه روسیه و کرملین به درخواست ها برای اظهار نظر پاسخ ندادند. با این حال، روز چهارشنبه، ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه، حملات شورشیان را “تروریستی” خواند و مدعی شد که این گروه ها با نیروهای ویژه اوکراین همکاری می کنند. وی بار دیگر بر حمایت روسیه از دولت اسد تاکید کرد.

خاورمیانه همواره یکی از محورهای اصلی رقابت قدرت های بزرگ از جمله روسیه و غرب بوده است. در طول جنگ سرد، روسیه با سوریه متحد شد، سلاح های پیشرفته ای را به این کشور صادر کرد و در جنگ های خود علیه اسرائیل حمایت نظامی کرد. پس از پایان جنگ سرد و در اواخر دهه 1990، ولادیمیر پوتین تلاش کرد تا این سیاست را احیا کند و روابط دوران شوروی را در منطقه بازسازی کند. او روابط دیپلماتیک و اقتصادی مسکو را با کشورهایی مانند سوریه، عراق و لیبی تعمیق بخشید، همکاری های انرژی و هسته ای با ایران را گسترش داد و به صادرات سلاح به تهران و دمشق ادامه داد.

زمانی که ولادیمیر پوتین در سال 2015 در سوریه مداخله کرد، به سنت طولانی حاکمان روسیه پیوست که قدمت آن به پیتر کبیر و کاترین کبیر بازمی‌گردد. این رهبران همچنین سعی کردند از خاورمیانه برای گسترش قدرت ژئوپلیتیکی و اقتصادی روسیه سوء استفاده کنند. اما همانطور که در مورد اسلاف او بود، مبارزات انتخاباتی پوتین در خاورمیانه اکنون تحت فشارهای نظامی نزدیک به کشور، از جمله جنگ در اوکراین، تحت فشار قرار گرفته است.

آنا بورچوسکایا می‌گوید: «یکی از راه‌های نگاه کردن به جاه‌طلبی‌های پوتین در سوریه این است که آنها را بخشی از چشم‌انداز امپراتوری بزرگ‌تر او بدانیم». اوکراین هم همینطور، حمله به گرجستان در سال 2008 هم همینطور بود و تا حدودی سوریه هم همین معنا را داشت. اکنون در سال 2024، روسیه خود را بیش از حد توسعه یافته می بیند.

سوریه: بستری برای همکاری عمیق‌تر بین مسکو و تهران علیه غرب

مداخله روسیه در سوریه نیز روابط این کشور با یکی از دشمنان اصلی واشنگتن یعنی ایران را تغییر داده است. ایران از آغاز قیام در سوریه از بشار اسد حمایت کرده است. علیرغم فشار آمریکا و اسرائیل برای محدود کردن نفوذ ایران در منطقه، از جمله در مذاکرات احتمالی برای حل مناقشه در اوکراین، تحلیلگران بر این باورند که روابط بین مسکو و تهران دست نخورده باقی خواهد ماند، به خصوص اگر حملات شورشیان در سوریه ادامه یابد.

مداخله روسیه در جنگ داخلی سوریه جریان را به نفع بشار اسد تغییر داده و به ایران کمک کرده تا حضور نظامی خود را تا مرزهای اسرائیل تقویت کند. تلاش غرب برای منزوی ساختن مسکو و تهران از طریق تحریم، این دو کشور را به هم نزدیکتر کرده است. در سال های اولیه جنگ داخلی سوریه، روسیه دومین صادرکننده بزرگ تسلیحات در جهان بود و ایران یکی از دریافت کنندگان اصلی این سلاح ها بود. مدتی است که تهران در حال مذاکره برای خرید دو اسکادران از جنگنده های سوخو-35 روسیه به همراه سامانه های رادار و پدافند هوایی است.

تحلیلگران معتقدند که جنگ مجدد در سوریه، کرملین را بار دیگر متوجه اهمیت نقش ایران کرده است. برای دفع حملات شورشیان سوری، مسکو به نیروهای زمینی، از جمله شبه نظامیان نیروی مقاومت نیاز دارد. نه فقط حملات هوایی این امر باعث افزایش وابستگی روسیه به ایران خواهد شد. نیکول گراگوفسکی می‌گوید: «روسیه همیشه خود را برتر از ایران می‌دید، اما اکنون ممکن است خود را بیشتر به ایران وابسته بداند».