از تنگه هرمز تا کانال پاناما؛ شاهرا‌هایی که حیاتی هستند

بعدی- با انقلاب صنعتی و گسترش کشتیرانی، آبراه ها اهمیت مضاعفی پیدا کردند و همه کشورها به دنبال سودجویی از آن بودند، هرچند برخی از کشورها وضعیت بهتری داشتند و مسئولیت کنترل این شاهراه های حیاتی را بر عهده داشتند.

به گزارش فردا در روزهای گذشته خبری در رسانه ها منتشر شد مبنی بر اینکه ترامپ رئیس جمهور جدید آمریکا به دنبال خروج کانال پاناما از این کشور است. به نظر می رسد این موضوع از سوی دونالد ترامپ مطرح شده است زیرا این شبکه در سال های اخیر یکی از حیاتی ترین شاهراه های جهان تحت نفوذ چین بوده است و آمریکا نیز به دنبال کاهش این نفوذ است. حال این سوال پیش می آید که چرا تنگه ها و کانال ها برای کشورها مهم است؟ برای پاسخ به این سوال، مهم ترین تنگه ها و کانال های جهان را بررسی کردیم و به نتایج جالبی رسیدیم.

تنگه هرمز

تنگه هرمز از قدیم الایام بسیار مهم بوده است. زیرا خلیج فارس را به دریای عمان و اقیانوس هند متصل می کند. بیش از 30 درصد نفت جهان از این تنگه عبور می کند و کشورهای ایران، کویت و قطر تمام نفت خود را از این مسیر صادر می کنند. ایران و عمان مسئولیت کنترل این تنگه را بر عهده دارند، اما طبق کنوانسیون حقوق دریاها، همه کشتی‌ها می‌توانند بدون مانع از آن عبور کنند، در واقع ایران و عمان زمانی می‌توانند کشتی‌ها را مسدود کنند که اقدامات خلاف امنیت انجام دهند. از این دو کشور مانند جنگ یا نقض قوانین زیست محیطی

همه کشورهای جهان می‌دانند که تنگه هرمز جزئی از آب‌های مرزی ایران و عمان است و چون آب‌های آزاد ندارد هیچ‌کس نمی‌تواند در حاکمیت آنها دخالت کند. از آنجایی که بیش از 30 درصد نفت جهان از این تنگه عبور می کند، ایجاد ناامنی در آنجا تاثیر جدی بر بازارهای جهانی دارد. این ناامنی به این دلیل به وجود می آید که هیچ جایگزینی وجود ندارد.

تنگه جبل الطارق

تنگه جبل الطارق بین سه کشور مراکش، جبل الطارق (تحت الحمایه بریتانیا) و اسپانیا تقسیم می شود. داستان این تنگه زمانی بیشتر خواندنی می شود که بدانیم مراکش تحت سلطه اسپانیاست و جبل الطارق در واقع تحت کنترل آن کشور و انگلستان است. تنگه جبل الطارق در شمال غربی آفریقا قرار دارد، این تنگه قاره اروپا و آفریقا را جدا می کند و دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس را به هم متصل می کند.

جبل الطارق از این جهت مهم است که نفتکش ها پس از عبور از تنگه هرمز باید از جبل الطارق عبور کنند تا به آمریکا و اروپای غربی برسند. در طول جنگ جهانی دوم، حاکمیت این تنگه حیاتی در دست انگلستان بود و ارتش این کشور تمامی کشتی‌هایی را که از دریای مدیترانه به اقیانوس اطلس می‌آمدند، کنترل می‌کرد.

کانال سوئز

یکی از مهمترین پروژه های هخامنشیان حفر و افتتاح کانال سوئز بود که دریای مدیترانه و دریای سرخ را به هم متصل می کند. داریوش هخامنشی در کتیبه ای می گوید: «من پارسی هستم، مصر را فتح کردم و دستور دادم این کانال را از رود نیل در مصر تا دریای که به ایران می رود حفر کنند و پس از حفر کشتی ها در آنجا باقی ماندند. از طریق کانال به پرشیا». پس از انقلاب صنعتی، کشورها به اهمیت تجارت دریایی پی بردند و شخصی به نام “فردیناند دولسپس” کنسول فرانسه در مصر ابتکار ساخت کانال سوئز را مطرح کرد و قراردادی را با مصر امضا کرد تا آن را با هم بسازند و در سال 1879 پروژه تکمیل شد و کشتی های زیادی که از آن عبور کردند فرصت دادند. پس از ملی شدن صنعت نفت، جمال عبدالنصیر نیز پیشنهاد ملی شدن کانال سوئز را مطرح کرد.

این موضوع باعث درگیری می شود و همزمان با تقویت ملی شدن کانال سوئز، ارتش فرانسه، انگلیس و اسرائیل به مصر حمله می کنند. در این زمان ارتش مصر وابسته به شوروی با ورود نیکیتا خروشچف – رهبر اتحاد جماهیر شوروی به این پرونده و پایان اختلاف او با کشورهای اشغالگر، جنگ متوقف می شود و کانال سوئز ملی شده است. محمدعلی بصیری، استاد روابط بین الملل دانشگاه اصفهان می گوید: «دلیل اهمیت این شبکه اهمیت جغرافیایی و سیاسی آن است. در واقع کانال سوئز مرکز چهارراه خاورمیانه است و حمل و نقل دریایی را بین قاره های آسیا، اروپا و آفریقا برقرار می کند. در واقع، آبراه های کمی از این نوع وجود دارد.» اگر کانال سوئز بسته شود، کشتی های تجاری باید به «کاپری امید خوب» بروند که بیش از 20 درصد هزینه تجارت جهانی را افزایش می دهد. این وضعیت به کانال سوئز و مصر برتری زیادی در تجارت دریایی داد و احساسات جهانیان نسبت به این کانال همچنان باقی است.

کانال پاناما

ایالات متحده ساخت این کانال را در اوایل دهه 1900 آغاز کرد و برای مدت طولانی بر آن کنترل داشت، اما در سال 1977 توافقی بین ایالات متحده و پاناما کنترل این کانال را لغو کرد و حاکمیت آن به این کانال منتقل شد. به پاناما این کانال حدود 2.5 درصد تجارت دریایی جهانی را تسهیل می کند، برای اقتصاد پاناما حیاتی است و سالانه حدود 14000 کشتی از آن عبور می کنند. کانال پاناما یک مسیر تجارت جهانی مهم است که اقیانوس‌های اطلس و اقیانوس آرام را به هم متصل می‌کند و به کشتی‌ها اجازه می‌دهد از سفرهای طولانی و خطرناک اطراف جنوبی‌ترین نقطه آمریکای جنوبی از طریق قاره آمریکا اجتناب کنند. پس از تنش در منطقه کانال، دولت جیمی کارتر، رئیس جمهور سابق ایالات متحده، دو قرارداد را با دیکتاتور نظامی پاناما، عمر توریخوس، در سال 1977 امضا کرد تا از اتهامات اتحاد جماهیر شوروی علیه امپریالیسم آمریکا بکاهد.

بر اساس این قراردادها، کنترل این آبراه مهم تا سال 1999 به مقامات پاناما سپرده شد. با این حال، این معاهدات دارای استثنائاتی نیز بودند و به ایالات متحده اجازه می دادند در صورت لزوم برای حفظ بی طرفی خود در کنترل این دریا مداخله کند. این روزها ترامپ معتقد است که آمریکا این کانال را ساخته و به عنوان کمک و همکاری بشردوستانه آن را به پاناما دادیم، اما کشوری است که کشور خودش را دارد. منصفانه برخورد نشد و این آبراه مهم باید به آمریکا داده شود. البته طبق قوانین بین المللی آمریکا حقی در این زمینه ندارد.

در نهایت، این مطالعه نشان می‌دهد که تنگه‌ها و کانال‌ها پس از گذشت چندین قرن از انقلاب صنعتی همچنان اهمیت خود را حفظ کرده‌اند، زیرا بسیاری از تجارت جهان هنوز از طریق دریا انجام می‌شود و این آبراه‌ها و کانال‌ها هستند که جهان را به هم متصل می‌کنند.