(تصاویر) وقتی شکارگاه شاه طهماسب صفوی مرکز دادوستد شد

بازار تهران در طول تاریخ خود فراز و نشیب های زیادی را پشت سر گذاشته و نقش برجسته ای در تحولات اجتماعی و سیاسی ایران داشته است. اما خود ساختمان بازار داستانی برای شنیدن دارد. زمین این مکان در ابتدا چه بود؟ اسم قبلیش چیه؟ کی دو طبقه شد؟ چه زمانی برای آن سقف نصب کردند؟ مشکل پارکینگ کی حل میشه؟

طبق اطلاعات موجود در اینترنت، در فاصله سال های 1337 تا 1338 که موسی مهام مسئولیت شهرداری تهران را برعهده داشت، به اصرار بازاریان اجازه داده شد تا یک طبقه دیگر به مغازه های خود اضافه کنند قدمت این بازار به سال های 1337 و 1338 برمی گردد. در همان سال همین چرخه برای بازار سقف شیشه ای نصب شد.

حدود 17-16 سال بعد، در سال 1353، با اوج نوسازی در ایران و در نتیجه گسترش شهر تهران، بازار و اطراف آن با مشکل اساسی مواجه شد که آن انسداد تردد در آن منطقه و کمبود مشتری بود. پارکینگ همین باعث شد که بازار را به جلسه اش هدیه دهند. در همان سال با همکاری بازاریان و حمایت شهرداری سرانجام سقف بازار تعویض و پارکینگی برای پارک خودروها ایجاد شد.

به همین مناسبت خبرنگار اطلاعات در 11 اسفند 53 گزارش مفصلی با عنوان «بازار تهران، بزرگترین فروشگاه جهان» از تاریخچه بازار تهران و وضعیت کنونی آن نوشت. [در سال ۵۳] و دوباره بخوانیم:

نوشتیم که بازار تهران بزرگترین فروشگاه دنیاست و این نه اغراق است و نه مقایسه ای نادرست. هرکسی که از بازار تهران دیدن کرده باشد و تمام گوشه و کنار آن را دیده باشد، اعتراف می کند که هیچ مرکز خریدی به بزرگی بازار تهران در هیچ کجای دنیا وجود ندارد که مجموعه ای شگفت انگیز از کالاها را در خود جای دهد. ضمن اینکه امکان ایجاد مرکزی مشابه برای رقابت با بازار تهران وجود ندارد.

به این ترتیب مشتریان بازار به بازار وفادار می مانند و ایجاد صدها فروشگاه بزرگ نمی تواند از رونق بازار که ریشه در اقتصاد تهران و حتی ایران دارد بکاهد.

بازار: دیروز، امروز

مورخان نوشتند: محل فعلی بازار تهران یکی از شکارگاه های شاه طهماسب صفوی بوده است. این پادشاه هر گاه فرصت می یافت از پایتخت خود قزوین به این مکان می آمد که آن روزها «جانستان» نامیده می شد، با آب و هوای مطبوع و صید فراوان و از صید لذت می برد.

پس از انتخاب تهران به عنوان پایتخت، آغا محمد خان قاجار هسته مرکزی بازار کنونی را تأسیس کرد. پس از او سایر پادشاهان قاجار به ویژه فتحعلی شاه بازار را توسعه دادند.

بازار سید اسماعیل قدیمی ترین قسمت بازار تهران است که همزمان با آب انبار سید اسماعیل به دستور آقا محمدخان ساخته شده است.

اما توسعه بازار در حد کنونی مربوط به دوره قاجاریه نیست، زیرا در اواخر این سلسله، این بازار حتی به نصف وسعت کنونی آن هم نمی رسید.

از این دوره به بعد با ورود خودروها به ایران، بازرگانانی که در اطراف بازار خانه می ساختند تا به خانه های خود نزدیک شوند، در شمال شهر به ویژه در شمیران خانه خریدند. خانه های این افراد به تدریج تخریب و به بازار متصل شد.

نوسازی بازار

برنامه ای که بازاریابان برای تکمیل ارزش بازار اجرا خواهند کرد، اولین برنامه در این زمینه نیست. در زمان صدارت مرحوم موسی مهام برنامه ای برای نوسازی بازار اجرا شد. در آن زمان هجوم بسیاری از مردم برای خرید مغازه، اتاق و راه اندازی کسب و کار در محدوده بازار باعث افزایش سرقفلی شد. از این رو مالکان اراضی تخریب شده بازار نسبت به نوسازی و نوسازی املاک آنها اقدام کردند و با کمال محبت به متقاضیان واگذار کردند.

تهاجم مستمر طالبان به مغازه‌ها و اتاق‌ها در بازار، تاجران بزرگ و صاحبان بسیاری از املاک در این منطقه را بر آن داشت تا از شهرداری اجازه دهند تا بازار را دو برابر کنند. مرحوم مهام بر اثر فشار این گروه با احداث یک طبقه دیگر بر روی بناهای موجود موافقت کرد و بازاریان را مجبور کرد که علاوه بر دوطبقه کردن بازار نسبت به نوسازی آن اقدام کنند.

گروه مورد بحث تعهد نسبی به شهرداری دادند و کار دو طبقه ساختن بازار را آغاز کردند. سقف شیشه ای بازار و پله های جلوی بازار بزرگ یادآور این کنوانسیون است. توافقی که بازار را زشت کرد و برای بازار و مردمش هزینه کرد. اما در عوض پول زیادی به عده ای داد.

اینها همان کسانی هستند که بازار را به دو طبقه تقسیم کردند و با واگذاری اتاق های طبقه آخر صدها میلیون تومان درآمد کسب کردند. آنها کسانی بودند که بعداً تعهد خود به تجدید را نادیده گرفتند و بازار را به حال خود رها کردند.

حسن نیت عالی

تا به حال سرقفلی در بازار بسیار گران است. در برخی از نقاط بازار حتی یک متر مربع مغازه که برای ویترین گذاشتن کافی است 150 یا حتی 200 هزار تومان می ارزد.

لازم به ذکر است که بازاریابان سعی کردند وجهه و اعتبار بازار را به دور از هر شبهه ای حفظ کنند و موفق هم شدند، اما اخیراً رشدهای بازارگونه در اطراف بازار تهران رشد کرده است و باعث شده برخی از تازه واردان که علاقه ای به حفظ آبروی بازار ندارند، بتوانند در این زمینه اقدام کنند. هر کاری که می خواهند و منافعشان ایجاب می کند انجام دهند. یکی از آنها بازار کویت است که برخی از فروشندگان انواع کالاهای ایرانی را به عنوان کالاهای خارجی وارداتی از کویت و سایر شیخ نشین ها با قیمت های گزاف به مردم عرضه می کنند.

مشکل بازار

مشکل اصلی بازار ترافیک در این منطقه است. چهار سال پیش این مشکل برای بازار جدی و خطرناک شد. کمبود پارکینگ و راکد بودن ترافیک در این قسمت از شهر به تدریج باعث جذب افرادی شد که با وجود گسترش سوپرمارکت ها به این فروشگاه ها همچنان به بازار وفادار ماندند.

بازاریان با درک به موقع این واقعیت به شهرداری اجازه دادند سقف بازار را تعویض و در اطراف محوطه باز پارکینگ بسازند. حتی قول دادند که هزینه های لازم را از جیب خود بپردازند. پس از مذاکرات طولانی، سرانجام شهرداری با رعایت ویژگی های معماری سنتی، با بازسازی سقف این مجموعه تاریخی موافقت کرد.

از سوی دیگر اعلام شد که تعدادی پارکینگ طبقاتی جادار برای پاسخگویی به نیاز خیل عظیم بازدیدکنندگان بازار ساخته خواهد شد.

این پارکینگ ها همزمان با اتوبان جنوبی تهران که از زیر خیابان مولوی می گذرد ساخته می شود. این بزرگراه به افرادی که قصد خرید از بازار را دارند این امکان را می دهد که در مدت زمان کوتاهی خود را به مرکز شهر برسانند و خودروهای خود را در پارکینگ ها رها کرده و مستقیما وارد بازار شوند.

با این کیفیت ریسک هایی که موجودیت بازار و این مخزن میلیارد ریالی سرمایه را تهدید می کند از بین می رود.

مشکل انبار

کمبود فضای ذخیره سازی یکی دیگر از مشکلات آزاردهنده بازاریابان است. حجم کالا در سال های اخیر افزایش یافته است، اما ظرفیت انبارها نه تنها افزایش یافته، بلکه کاهش قابل توجهی نیز داشته است.

این کاهش به دلیل سوختن 19 انبار و تخریب تعدادی دیگر است. در گذشته انبارهای تهران قادر بودند دو میلیون تن کالا را در خود جای دهند اما اکنون کمتر از نیمی از این میزان کالا به سختی در انبارهای موجود جای می گیرد.

دلیل انباشته شدن کالاهای راکد در بنادر و گمرکات کشور کمبود فضای ذخیره سازی در تهران است. این وضعیت نه تنها باعث ایجاد مشکلاتی در کار گمرکات شد، بلکه صنعت حمل و نقل را نیز به خطر انداخت، زیرا کامیون حامل کالا مجبور است برای مدت زیادی پشت درب انبار توقف کند تا بخشی از کالا از آنها خارج شود و جا باز شود. برای کالاهای جدید آزاد شده است.

به طور کلی به دلیل کمبود انبار، اکنون هر کامیون فقط 80 روز در سال حرکت می کند و 285 روز باقی مانده باید متوقف شود.

بازرگانان نیز به دلیل به موقع نرسیدن کالاهایشان نمی توانند به تعهدات خود عمل کنند و در صورت تداوم این وضعیت، بحران جدی هم بازار و هم صنعت حمل و نقل را تهدید می کند.