تصویری از اقتصاد ایران پیش روی رئیس جمهور آینده

دکتر.. وزیر عرب؛* تصویری از یک هرم سنی جمعیت در یک لحظه معین از تاریخ، طیفی از جمعیت را نشان می دهد که در گروه های سنی بین ده تا بیست سال طبقه بندی شده اند. به این ترتیب: دهه اول برای کودکان، دهه دوم برای نوجوانان، دهه سوم و چهارم برای جوانان، دهه پنجم و ششم برای افراد میانسال و دهه هفتم برای اکثر بزرگسالان. در هر لحظه می توان تصویری از جامعه ارائه داد. ساختار این تصاویر در یک دوره زمانی طولانی در نتیجه سیاست های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی تغییر می کند و تحت تاثیر وضعیت بهداشتی و محیطی قرار می گیرد.

عکس‌های متوالی جمعیت نشان‌دهنده تداوم نسل‌ها است، به این معنی که کودکان ده ساله در دو عکس با فاصله کمتر از ده سال تفاوت قابل توجهی با یکدیگر ندارند، اما زمانی که فاصله بین دو عکس بیش از ده سال باشد، تداوم به دلیل تغییر ماهیت از بین می رود.

جدول هرم سن جمعیت در یک نقطه تاریخی

وضعیت هرم سنی جمعیت در این جامعه ممکن است بعد از 40 سال دقیقاً به همین شکل باشد، با این تفاوت که مطمئناً بعد از 40 سال باورهای گروه های سنی تغییر می کند. قبل از اینکه درباره تفاوت‌های ظریف باورهای امروزی نسبت به چند سال پیش بحث کنیم، حقایق این تصویر، احتمالات و عدم تعادل اقتصادی را کاملاً روشن می‌کند.

نیروی انسانی، سرمایه، امکانات تولیدی و به طور کلی فناوری موتور محرکه اقتصاد هستند و رفتار افراد با توجه به سودی که از اقتصاد می برند در بلندمدت باورهای آنها را تغییر می دهد. نیروی انسانی رأس سرمایه کشور را به خود اختصاص داده و در تمامی ارکان برنامه ریزی و سازماندهی در دو سوی تولید و مصرف حضور دارد.

در این تصویر، پایه های 1، 2 و 5، حدود 42 درصد نیروی انسانی آماده کار در نظر گرفته نمی شوند. کودکان و نوجوانان در حال آماده شدن برای ورود به بازار کار و بزرگسالانی که سال ها با افتخار در تولید نقش آفرینی کرده اند و اکنون در سمت تولید از بازار بازنشسته شده اند. افراد جوان و میانسال حدود 58 درصد جامعه را تشکیل می دهند.

در بدترین حالت می توان فرض کرد که 5 درصد از این گروه به دلیل بیماری، عدم تمایل به کار و یا هر دلیل دیگری قادر به کار نخواهند بود. در این صورت 53 درصد نیروی انسانی (حدود 42 میلیون نفر) با دانش، مهارت و تجربه آماده کار هستند. اگر نرخ بیکاری را 10 درصد در نظر بگیریم و چون این نرخ نسبت به نیروی کار تعیین می شود، می توان گفت حدود چهار میلیون و دویست هزار نفر بیکار خواهیم داشت. اگر خانواده های 5 نفره را در نظر بگیریم به این معناست که 800 هزار خانواده بیکار هستند و بنابراین درآمدی ندارند.

بر اساس این محاسبه حدود 38 میلیون نفر از جمعیت 80 میلیونی کار می کنند و 80 میلیون نفر از درآمد خود استفاده می کنند. یعنی هر نفر باید یک تولید دو نفره داشته باشد.

این تصویر جامعه ای با چهار میلیون بیکار را نشان می دهد که با استفاده از نرخ بیکاری طبیعی حدود سه درصد، بیکاری یک میلیون نفر از این جمعیت قابل قبول است و بیکاری سه میلیون نفر باقی مانده اتلاف منابع محسوب می شود. در شرایط فعلی تامین سرمایه نیم میلیارد تومانی برای کار معقول است و دولت برای این سه میلیون نفر حدود یک میلیون و پانصد هزار میلیارد تومان نیاز دارد. این تصویر بخشی از بازار کار در ایران است که در مقابل دولت جدید قرار خواهد گرفت. عدم تعادل دخل و خرج نیز حکایتی جداگانه است و طرح رفع این عدم توازن شامل خیر عمومی است.

گفته شد که در دو نیمرخ جمعیتی یکسان که چندین سال از هم جدا شده اند، تفاوت باورها اساس تصمیم گیری و برنامه ریزی را تغییر می دهد و آگاهی از باورهای حاکم بر جامعه برای تصمیم گیری ضروری است. تفاوت بین دو تصویر مشابه در یک بافت جمعیتی که چهل سال از هم جدا شده اند در باورها است. موضوعی است که توسط اقتصاددانان نهادی در زمینه مطالعات اقتصادی دنبال می شود. طبیعی است که باورهای نوجوانان امروز با چهل سال پیش متفاوت است. نمونه بارز پیدایش برخی باورها را می توان در تأثیراتی که توسعه فناوری اطلاعات، فضای مجازی و محیط پیرامون آن بر رفتار جوانان، نوجوانان و سایر گروه های سنی در بازه زمانی مذکور داشته است، جست. باورها و تمایلات پنهان نوجوانان و جوانان در رفتار آنها نیز از طریق مؤلفه های اقتصادی قابل بررسی است.

رونق اقتصادی گروه های سنی بخش مهمی از تصویر واقعی اقتصاد ایران است. رونق اقتصادی به این معناست که سیاست ها به گونه ای باشد که نهاده های تولید به طور کامل به کار گرفته شوند و با بهبود مستمر، کارایی و بهره وری افزایش یافته و حداکثر تولید با حفظ ملاحظات زیست محیطی و سهم نسل های آینده حاصل شود و تخصیص منابع و توزیع کالا و خدمات باید انجام شود. به گونه ای که منافع جامعه را به حداکثر برساند.

برای شکوفایی جامعه، تصمیم گیرندگان امکانات پردازش عمومی شامل درآمدهای مالیاتی، انواع مالیات، ذخایر نفت و گاز، منابع ملی، مؤسسات مالی و اعتباری، مرجع صدور مجوز و از طریق وجوه نقد و تأمین مالی را در اختیار دارند. و سیاست‌های ارزی، فعالیت‌های بخش‌های اقتصادی را کنترل می‌کنند و بر محورهای خصوصی و عمومی و در حوزه‌های کشاورزی، صنعتی و خدماتی تأثیر می‌گذارند. کشورهای در حال توسعه سال هاست که برنامه ها و سیاست های داخلی چند ساله دیکته شده توسط سازمان های بین المللی مانند صندوق بین المللی پول، بانک جهانی و سازمان تجارت جهانی را اجرا می کنند و از کمبود ظرفیت توسعه رنج می برند.

رئیس جمهور آینده وضعیت اقتصادی کشور را از نظر بیکاری، تورم و بی ثباتی ارز می داند و باید با آگاهی از محدودیت های پیش رو در حوزه های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و امنیتی برنامه ریزی کند. بررسی‌های اقتصادی کشور نشان می‌دهد که سیاست‌های اقتصادی در سال‌های اخیر در بسیاری از موارد منجر به ثبات اقتصادی و رفاه عمومی نشده است، بلکه نتایج غیرمنتظره‌ای را به دنبال داشته است. دو بال هوانوردی بودجه امکانات فیزیکی و باورهای فرهنگی است. نادیده گرفتن هر یک از آنها صدمات جبران ناپذیری را به همراه خواهد داشت. جایی که آب نباشد، صنایع آب به هدر می رود و جایی که اعتقادی به اهمیت صنعت گردشگری نباشد، ارزش سرمایه گذاری در توسعه آن کاهش می یابد.

باورها تأثیرات قدرتمندی بر ذهن و جامعه فرد دارند و نیروی قدرتمندی برای حرکت به سمت اهداف خاص ایجاد می کنند. باورهای اقتصادی نیز همین تأثیر را دارند. شناسایی باورهای اقتصادی و تاثیر آن بر توسعه به برنامه های اقتصادی کمک می کند. مؤثرترین باوری که در بین تجار از قوت بالایی برخوردار است، اعتقاد به «قدرت و اراده دولت برای دستیابی به توسعه اقتصادی» از طریق سیاست‌های مناسب است. این باور با انتخاب تیم اقتصادی شکل می گیرد و فعالان اقتصادی که ذهن قوی در برآوردهای دقیق و پیش بینی صحیح دارند، با گذشت زمان متوجه می شوند که پایان اقتصادی و برنامه های آینده چگونه خواهد بود. خدایا لطفا در پایان کارت این کار را بکن تا نجات پیدا کنیم.

عضو انجمن اقتصاددانان ایران*