حسینعلی منتظری؛ فراز و فرود آیت‌الله در سه پرده

آینده آیت الله حسینعلی منتظری یکی از چهره های شناخته شده تاریخ معاصر ایران است. از مبارزان قدیمی نهضت امام خمینی (ره) 15 سال از رحلت ایشان می گذرد و در تمام این سال ها پرداخت ها به ایشان از روی حب و بغض و حساب منصفانه و بی طرفانه بوده است. از زندگی او ارائه نشد. حسینعلی منتظری زندگی پر فراز و نشیبی داشت. وی زمانی نایب ارشاد بود که توسط امام خمینی (ره) از این سمت عزل شد.

به گزارش فردا نام آیت الله منتظری با حوادث متعددی گره خورده است. وقایعی مانند دستگیری و اعدام سیدمهدی هاشمی یکی از فرماندهان وقت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، اعدام اعضای سازمان منافقین پس از عملیات رصد در زندان ها، سخنرانی های اعتراض آمیز در دهه 70 و سرانجام … رویدادهای سال 2008

عمل اول؛ از زندان تا نماینده مجلس

مبارزه برای آزادی

آیت الله منتظری از چهره های شناخته شده نهضت اسلامی در میان مبارزان و البته دستگاه های امنیتی حکومت شاه بود. از سال 1345 که برای اولین بار دستگیر شد تا آبان 1357 که به همراه سایر زندانیان سیاسی از زندان آزاد شد، شاهد دستگیری ها، زندان ها و تبعیدهای متعددی بود. مسجد سلیمان، نجف آباد، طبس، خلخال و سقز شهرهایی هستند که منتظری در آنجا تبعید شد. در سال 1354 از تبعید نهایی خود، سقز کردستان، به زندان اوین منتقل شد و 6 ماه بعد در دادگاه نظامی به 10 سال حبس محکوم شد. حکمی که او سرانجام از آبان 57 و پایان مهلت آزادی زندانیان سیاسی از زندان های رژیم شاه به مدت سه سال مجبور به تحمل آن شد.

دوران 15 ساله زندگی آیت الله منتظری از سال 1342 و آغاز نهضت امام خمینی (ره) تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 57 که بخشی از آن را مرور کردیم، جنبه دیگری نیز دارد و آن فعالیت ایشان در این دوران است. . با مروری بر زندگینامه منتشر شده منتظری می توان مهم ترین فعالیت های وی را با دیگر فعالان و چهره های شاخص نهضت در این موارد خلاصه کرد: سخنرانی عمومی، تهیه و تهیه آگهی های سیاسی از طریق نهضت، تهیه نشریات آموزشی و تلاش های آگاهی بخشی. ایجاد مرجعیت آیت الله خمینی پس از رحلت آیت الله اعظمی بروجردی (1342)، ایجاد تشکیلات در نقاط مختلف، کمک مالی به گروه های مسلح و حمایت از خانواده های زندانیان سیاسی.

بعد از پیروزی

آیت الله منتظری پس از پیروزی انقلاب اسلامی یکی از اولین شخصیت های جمهوری اسلامی پس از امام خمینی (رضوان الله علیه) به شمار می رود. ایشان قبل از انقلاب و در دوران تبعید امام، نماینده و وکیل ایشان بودند و در تشکیل دولت جدید نقش مهمی داشتند. پس از رحلت آیت الله سید محمود طالقانی به امامت جمعه تهران منصوب شد و در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی با رای مردم تهران به عضویت این شورا انتخاب شد و رئیس آن شورا شد. .

در این مدت مهمترین اموری که امام به آیت الله منتظری تفویض کردند، عبارت بودند از: تعیین اعضای شورای عالی قضایی، احراز مقام اهتمام و صلاحیت و تعیین قضات (یا تایید افراد منتخب آیت الله منتظری). با اشاره به فتوای فقهی آیت الله منتظری درباره مسائل کیفری و فساد در جهان، تصریح به نمایندگی فقیه در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و دانشگاه ها و پاسخگویی به مسائل سپاه، نمایندگان مجلس، مسئولان و غیره در انقلاب و در انقلاب و با پیشنهاد آیت الله منتظری و تأیید امام خمینی، نهادهایی مانند هیأت مدیریت ناحیه و ستاد اصلاحات زندان تأسیس شد.

به عنوان نماینده انتخاب شد

اگرچه وضعیت سلامتی امام خمینی (ره) در سال‌های قبل از رحلت ایشان وخیم‌تر شده بود و مردم از آن مطلع بودند، اما این موضوعی بود که بعد از انقلاب باعث نگرانی رهبران کشور شد. سرانجام در سال 1364 مجلس خبرگان رهبری آیت الله منتظری را به دلیل سمتی که داشتند به عنوان قائم مقام رهبری انتخاب کردند. انتخابی که امام از ابتدا با آن مخالفت کرد:

«بحث موضوع منصب آیت الله منتظری در خبرگان بدون مشورت امام و بر خلاف نظر ایشان زمانی صورت گرفت که مجلس خبرگان در جلسه 5 تیر 1364 طرح تعیین قائم مقام رهبری را تصویب کرد. آیت‌الله منتظری را مصداق این عنوان می‌دانستند.» برخی از کارشناسان بدون محدودیت یا شرط از همین طرح حمایت کردند. [تعیین مصداق]افتادم اما افراد کمی آن را با قید اضافه شده «همنشینی از مصادیق جزء اول ماده ۱۰۷» امضا کردند. این نشان می دهد که بزرگان مجلس خبرگان، انتخاب وی را امری پسندیده نمی دانستند. نکته قابل توجه این است که بعد از این انتخابات، «در پایان این جلسه خبرگان خدمت امام آمدند و امام برای ایشان سخنرانی کردند، اما در مورد انتخاب آقای منتظری حرفی مثبت و منفی نزدند». بی تفاوتی امام پیامی روشن به فعالان و مدیران تئاتر قائم مدی داد و نارضایتی آنان را از این ماجرا نشان داد.

آیت الله امینی، شهروند و دوست دیرینه آیت الله منتظری، با تحلیل ماجرای انتخاب آقای منتظری، عدم مشورت خبرگان با امام را در این موضوع مهم آشکار می کند و خاطرنشان می کند: «شاید خبرگان از یک نکته غفلت کرده باشند. این عنایت و کنجکاوی که نصیحت امام خمینی (ره) است در این موضوع حیاتی و بسیار مهم که یکی از بزرگ ترین مسائل نظام اسلامی و مربوط به شخص امام بود. امام قبل از اقدام باید به آن رجوع می شد، چنانکه خود امام بعداً در نامه خود به السید نوشت. منتظری: به خدا من از ابتدا با انتخاب شما مخالف بودم (پژوهشگاه تاریخ معاصر، 1395).

عمل دوم؛ ارتباط او با پرونده مهدی الهاشمی

آقای مهدی هاشمی یکی از چهره های مرموز تاریخ ایران پس از انقلاب است و قدمت آثار او به دوران شاهنشاهی بازمی گردد. الهاشمی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود و مسئول اتحاد نهضت های آزادیبخش بود و در سال 65 دستگیر شد. آیت الله رائی شهری وزیر اطلاعات آن زمان بارها به این موضوع اشاره کرد. خاطرات سیاسی به مصاحبه های تلویزیونی:

«مشکل در وزارت اطلاعات کشف شد، ما هیچ علاقه ای به بررسی موضوع نداشتیم، اما مدیر ضد جاسوسی وزارت اطلاعات گزارشی از کشف یک خانه تیمی با امکانات بسیار پیشرفته از جمله سرطان به ما داد. در این گزارش آمده است: خانه متعلق به آقای مهدی هاشمی و حرکت های ایشان است و ما می ترسیم که اگر بخواهیم این خانه را تخلیه کنیم، آیت الله منتظری عکس العمل منفی نشان دهد و این در واقع کلید موضوع آقای مهدی بود. هاشمی.

برای اینکه با پشتوانه قوی جلو برویم موضوع را با امام در میان گذاشتیم و از ایشان پرسیدیم که آیا اجازه می دهیم اقدامات لازم را انجام دهد یا خیر؟ حضرت فرمود: برو ببین قضیه چیه. ما معتقد بودیم که آقای منتظری نیز در این امر با ما همراه خواهد شد و در برخورد با اقدامات غیرقانونی این افراد با ما همکاری خواهد کرد. در پرانتز باید بگویم که قبل از طرح این موضوع وقتی از امام در مورد موضوع کشته شدن مهدی الهاشمی قبل از انقلاب و نحوه برخورد با آن سوال کردم، ایشان پاسخ روشن و قاطعی به ما ندادند. وقتی پرونده این افراد را در اصفهان خواندم، قضیه خیلی روشن بود و به دلیل همکاری با ساواک، این افراد فقط یک دوره زندانی بودند و هیچ اقدامی در مورد قتل آنها صورت نگرفت.

آقای مهدی الهاشمی در دادگاه قبل از انقلاب

تصور ما این بود که وقتی پرونده جدید با پرونده قتل را به آقای مرتضوی ارائه کردیم، ایشان بگوید بروید و به جنایات این افراد رسیدگی کنید. اما وقتی این موضوع را با آنها در میان گذاشتیم، دیدم که آقای منتظری خیلی عادی رفتار کردند و به نوعی کار این افراد را توجیه کردند. گفتند مدارک را بده. ما مدارک را به آنها دادیم و بعداً متوجه شدیم که آقای منتظری مدارک را به آقای مهدی هاشمی تحویل داده است تا ایشان از پیشرفت پرونده ها مطلع شوند.

وزیر اسبق اطلاعات ایران افزود: وقتی این موضوع پیش آمد، از امام خواستم به درخواست ما برای پیگیری کتبا پاسخ دهند تا سند داشته باشیم و اتفاقاً نامه معروفی به من نوشت که در آن اشاره کرد که بزرگواران انقلاب باید از این اتهامات تبرئه شوند. با صدور پیام امام این مسائل را جدی گرفتیم. سیدمهدی هاشمی اصلا ماجرای قتل را قبول نداشت، اما پس از صحبت های فراوانی که با او داشتیم توانستیم سرنخ های زیادی پیدا کنیم و به تدریج توانستیم اجساد را پیدا کنیم. جالب است که وقتی جنازه این شهدا پیدا شد، آقای منتظری این ماجرا را نپذیرفت و از حمایت از آقای مهدی هاشمی دست برنداشت و این موضوع برای ما تعجب آور بود ق)

اعضای دفتر آیت الله منتظری نیز در مصاحبه های خود و نیز در نوشته های ایشان که در دسترس است به این موضوع پرداخته اند. سید مهدی هاشمی، برادر همسر آیت‌الله منتظری، یک سال بعد در مهر ۱۳۶۶ اعدام شد. اتفاقی که گفته می‌شود بین آیت‌الله منتظری و نظام فاصله انداخته است.

عمل سوم؛ معزول به مرگ

استعفای نماینده

آیت الله منتظری در اوایل سال 68 و تنها دو ماه قبل از رحلت امام خمینی(ره) از قائم مقامی عزل شد. شواهد حاکی از آن است که در فاصله سال های 66 تا 68 وقایع مختلفی از جمله ماجرای آقای مهدی هاشمی و اعدام زندانیان در تابستان 67 که بعداً در فایل صوتی منتشر شد، باعث تفاوت و فاصله بین آیت الله منتظری و حزب الله شد. امام را زیاد کن.

امام در نامه ای به آیت الله منتظری در تاریخ 15 فروردین 1368 نوشت:

با دلی در حال خونریزی و دلی شکسته، چند کلمه برایت می نویسم تا روزی مردم متوجه موضوع شوند که تو در نامه آخرت نوشتی: من نظر تو را بر نظر خودم ترجیح می دهم و خدا را به حساب می آورم و به چیزهایی اشاره می کنم از آنجایی که مشخص شد شما این کشور و انقلاب عزیز را برای مردم مسلمان ایران در دستان لیبرال ها و از مجاری آنها به سوی منافقین می گذارید، صلاحیت و مشروعیت رهبری آینده رژیم را دارد. گم شده است.

شما در اکثر نامه ها، سخنرانی ها و مواضع خود نشان داده اید که معتقدید لیبرال ها و منافقین باید بر کشور حکومت کنند. خیلی از حرف های شما از طرف منافقین دیکته شده بود که من هیچ فایده ای نداشتم که به آنها پاسخ دهم، مثلاً در دفاع از منافقین، معدود کسانی که در جنگ مسلحانه علیه اسلام و انقلاب به اعدام محکوم شدند، یعنی منافقین. از دهان و قلم خود می توان ارزش خدماتی را که به استکبار ارائه کردید.

در مورد قاتل مهدی هاشمی، او را متدین ترین متدین می دانستید و با وجود اینکه قاتل بودن او برایتان ثابت شده بود، همچنان پیام می دادید که شما نمی کشید. موارد زیادی مثل پرونده مهدی هاشمی وجود دارد و من وقت ندارم همه آنها را فهرست کنم. شما از این به بعد وکیل من نخواهید بود و به طلبه هایی که برای شما پول می آورند بگویید بروید قم منزل آقای پسندیده یا تهران جماران.

خدا را شکر از این به بعد مشکل مالی نخواهید داشت. اگر فکر می کنی نظر من از نظر تو بهتر است – که منافقین اصلاً آن را صحیح نمی دانند و مشغول نوشتن آنچه آخرتت را تباه می کند – با دل شکسته و سینه هایی که در آتش ظلم آب می شود با توکل بر خدا. خدای متعال، برای شما که حاصل زندگی من هستید، همان طور که می دانید توصیه هایی به شما خواهم کرد:

1. سعی کنید اعضای بیت خود را عوض کنید تا سهم امام تبارک و تعالی نصیب منافقین و گروهک مهدی الهاشمی و لیبرال ها نشود.

2. از آنجایی که شما ساده لوح هستید و به راحتی تحریک می شوید، دست به هیچ اقدام سیاسی نزنید.

3. دیگر به من نامه ننویسید و نگذارید منافقین تمام اسرار کشور را به صدا و سیمای خارجی بدهند.

4. پیام ها و صحبت های منافقین که از طریق رسانه ها برای مردم ارسال می کنید. ضربه مهلکی به اسلام و انقلاب وارد کرد و خیانت بزرگی به سربازان گمنام امام زمان – روحم فدای آن حضرت – و خون پاک شهدای اسلام و انقلاب کرد. در اعماق اهل جهنم نمی سوزد، پس به گناهان و گناهان خود اعتراف کنید، خداوند شما را یاری کند (جلد 21 کتاب امام خمینی (ره) از صفحه 330 تا صفحه 332).

در پاسخ به این نامه آیت الله منتظری از سمت معاونت ارشاد استعفا کرد و امام نیز در نامه مورخ 19 فروردین خود این استعفا را پذیرفتند. وی افزود: «موضوع برکناری منتظری از سمت قائم مقامی در دولت ۱۸ فروردین ماه مطرح شد. میرحسین موسوی، نخست وزیر وقت، موضوع جمع آوری عکس ها و آثار وی از ادارات و سازمان ها را به نمایندگی از سازمان ها مطرح کرد. امام (ره) و نامه ای در این خصوص به تمامی ادارات ارسال شد (موسسه فرهنگی هنری قدر الولایه، جلد ششم، صفحه 121).

حبس خانگی

آیت الله منتظری از سال 1368 در قم به تدریس و مناظره و تدریس پرداخت و به تدریج به عنوان شخصیتی منتقد مطرح شد. در دهه 70 خانه و دفتر آقای منتظری حداقل دو بار مورد حمله نیروهای ناشناس قرار گرفت اما تا سال 1377 دستگیر نشد. آنچه به حبس 63 ماهه منتظری پایان داد سخنرانی وی در سال 1376 به مناسبت 13 رجب و 13 رجب بود. ولادت حضرت علی (علیه السلام). آخرین حمله به دفتر آیت الله منتظری پس از این سخنرانی و یک هفته پس از تایید بازداشت وی در شورای عالی امنیت ملی به ریاست آقای محمد خاتمی رخ داد. آیت الله منتظری تا سال 1380 در بازداشت بود.

پس از پایان حبس خانگی آیت الله منتظری، ایشان در حال انجام فعالیت های معمول خود بودند، اما همچنان حساسیت های زیادی در ارتباطاتشان وجود داشت. وی یکی از مشهورترین شخصیت های سیاسی و مذهبی بود که در حوادث سال 1387 لب به اعتراض گشود.حسینعلی منتظری در نهم دی ماه 1387 در سن 87 سالگی درگذشت و در حرم حضرت معصومه (سلام الله علیها) به خاک سپرده شد. او).