ناگهان ریاض!

آینده ماریا فانتاپر، رئیس برنامه مدیترانه، خاورمیانه و آفریقا در مؤسسه امور بین‌الملل ایتالیا

بر اساس آنچه مجله فارین افرز به نقل از همه در یک گفته است. در طول یک دهه گذشته و به ویژه پس از امضای توافقنامه ابراهیم در سال 2020، اسرائیل معتقد بود که قدرت نظامی، اطلاعاتی و فناوری خود می تواند متحدانی را در میان کشورهای عرب خلیج فارس به ارمغان بیاورد. در ماه‌های اخیر، مقامات ارشد اسرائیلی به این نتیجه رسیده‌اند که افزایش تنش‌ها می‌تواند توازن قوای منطقه‌ای را به نفع آنها تغییر دهد. حقیقت این است که آنها دیدند که جنگ بین اسرائیل، ایران و جناح های مقاومت می تواند کشورهای عربی به ویژه عربستان سعودی را به سمت ایجاد رابطه با اسرائیل سوق دهد.

اشتباه محاسباتی اسرائیل در مورد واکنش کشورهای عربی به جنگ غزه

رهبران اسرائیل بر این باور بودند که در صورت وقوع یک جنگ همه جانبه در خاورمیانه، روند آشتی شکننده میان کشورهای عرب خلیج فارس و ایران مختل خواهد شد و این کشورها به ویژه عربستان سعودی بر تضمین‌ها تکیه خواهند کرد. متحد برای امنیت آنها. همچنین، مقامات ارشد اسرائیلی معتقدند مخالفت آشکار رهبران عرب با عملیات اسرائیل در غزه و تلاش‌های دیپلماتیک آنها برای حمایت از فلسطینی‌ها در نهایت برای آنها اولویت نیست و منافع شخصی بر همه چیز غلبه دارد.

به همین دلیل، اسرائیل معتقد بود که افزایش تنش ها ثابت می کند که ایران تهدید اصلی برای همسایگان عرب خود است و کشورهای خلیج فارس به ناچار به اسرائیل نزدیک خواهند شد. بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل این محاسبه را در سخنرانی خود در سازمان ملل در ماه سپتامبر به صراحت بیان کرد. وی کشورهای عربی خلیج فارس را شرکای صلح عربی اسرائیل توصیف کرد و از عربستان سعودی خواست برای مقابله با نقشه های ایران به ائتلاف با اسرائیل بپیوندد.

اما این محاسبات اسرائیل نادرست بود. جنگ اسرائیل در غزه و درگیری‌های منطقه‌ای گسترده‌تر، عربستان سعودی و ایران را به جای سوق دادن کشورهای عربی به سوی اسرائیل به یکدیگر نزدیک‌تر کرده است. احتمال وقوع یک جنگ گسترده در خاورمیانه و احتمال تسلط اسرائیل بر منطقه، عربستان سعودی را به واکنش واداشت. ریاض بار دیگر فعالانه از آرمان تشکیل کشور فلسطین حمایت کرده و در تلاش است تا گزینه های استراتژیک خود را حفظ کند. از یک سو به روابط خود با آمریکا ادامه می دهد و از سوی دیگر همکاری های خود را با ایران و چین گسترش می دهد.

برای واشنگتن، نزدیکی عربستان سعودی به ایران ممکن است خبر بدی به نظر برسد. مقامات ارشد ایالات متحده سال ها تلاش کرده اند تا اسرائیل و عربستان سعودی را به عادی سازی روابط تشویق کنند. با این حال، شاید ایالات متحده باید از تغییر رویه ریاض استقبال کند. اگر عربستان سعودی بتواند با هر دو طرف یعنی ایران و اسرائیل روابط تجاری برقرار کند، این کشور می تواند نقشی جدید و موثر در کاهش تنش ها در خاورمیانه ایفا کند. از منظر آمریکا، عربستان سعودی ممکن است بتواند با ایفای نقش به عنوان میانجی بین طرف های رقیب، به چرخه معیوب اقدامات تلافی جویانه بین ایران و اسرائیل پایان دهد. رویدادهای سال گذشته مرزهای قدیمی، قوانین بازدارندگی و قوانین سنتی تعامل بین دشمنان را تغییر داده و ریاض را در موقعیتی منحصر به فرد برای شکل دادن به نظم منطقه ای جدید قرار داده است.

از منظر عربستان سعودی، پیگیری منافع ملی و حمایت از تشکیل دولت فلسطین نه تنها با یکدیگر در تضاد هستند، بلکه هر دو بخشی از یک رویکرد راهبردی جامع هستند. این استراتژی با توافق دفاعی بین ایالات متحده و عربستان سعودی آغاز می شود و سپس شامل حمایت از تشکیل کشور فلسطین با هماهنگی تشکیلات خودگردان فلسطین می شود.

رهبران سعودی معتقدند که جلوگیری از سرایت درگیری ها به خاک عربستان اولویت اصلی است. اما برای تضمین امنیت ملی، آنها می خواهند رهبری منطقه ای را بر عهده بگیرند و از آرمان تشکیل کشور فلسطین دفاع کنند. این حمایت از فلسطین، علاوه بر تقویت جایگاه عربستان سعودی در جهان اسلام، فرصتی را برای این کشور فراهم می کند تا سایر اعضای شورای همکاری خلیج فارس – مانند بحرین، کویت، عمان، قطر و امارات متحده عربی را متقاعد کند. عمل کنید اتخاذ یک رویکرد متوازن بین ایران و اسرائیل برای تشویق این اقدام همچنین به عربستان سعودی اجازه می دهد تا نقش خود را به عنوان یک قدرت منطقه ای و جهانی بازتعریف و احیا کند.

سال گذشته ریاض با اتخاذ سیاست های چند جانبه تلاش کرد جایگاه خود را در منطقه خاورمیانه تقویت کند. وی از یک سو به مذاکره با مقامات ارشد آمریکایی درباره عادی سازی روابط با اسرائیل ادامه داد و این عادی سازی را مشروط به تشکیل دولت فلسطین دانسته اند. از سوی دیگر به تعاملات خود با ایران ادامه داد. این رویکرد چند جانبه به نتایج ملموسی دست یافته است. در ماه اوت، ریاض توانست از چشم انداز عادی سازی روابط با اسرائیل برای متقاعد کردن واشنگتن برای لغو ممنوعیت سه ساله فروش تسلیحات تهاجمی به عربستان سعودی استفاده کند. همزمان با ادامه تعامل با تهران، عربستان سعودی توانست امنیت کشتی های خود در دریای سرخ را تضمین کند و از تاسیسات نفتی خود در برابر حملات گروه های مقاومت محافظت کند.

سایر کشورهای عربی در مرزهای خلیج عربی نیز استراتژی مشابهی را اتخاذ کردند که پادشاهی عربستان سعودی دنبال کرد و با کاهش مخاطرات امنیتی و استفاده از فرصت های ایجاد شده درگیری های منطقه ای، موقعیت خود را تقویت کردند. قطر با ایفای نقش میانجی بین حماس و اسرائیل به عنوان یک بازیگر موثر ظاهر شد. عمان به تلاش های خود برای میانجی گری با انصارالله ادامه داد. امارات همچنین از کرسی چرخشی خود در شورای امنیت سازمان ملل برای تصویب قطعنامه هایی در حمایت از آتش بس بشردوستانه در غزه استفاده کرده و روابط خود را با اسرائیل برای ارسال کمک های بشردوستانه به منطقه و مذاکره درباره طرح های بازسازی پس از جنگ تقویت کرده است.

راه اندازی یک ائتلاف جهانی برای اجرای راه حل دو کشور به ابتکار عربستان سعودی

اما گسترش درگیری های منطقه ای سیاست عربستان را به چالش کشید و آن را مجبور به تغییر مسیر کرد. تشدید عملیات اسرائیل در غزه و حملات به لبنان، همراه با درگیری مستقیم بین ایران و اسرائیل در ماه های سپتامبر و اکتبر، نشان داد که ایالات متحده یا نمی تواند یا نمی خواهد اسرائیل را مهار کند. این وضعیت تمایل اسرائیل را برای تکیه بر نیروی نظامی مطلق به منظور تحکیم موقعیت برتر خود در منطقه آشکار کرد و ضعف های امنیتی عربستان سعودی را برجسته کرد. در نتیجه، گزینه های استراتژیک ریاض محدودتر شده است.

از ماه سپتامبر، عربستان سعودی مسیر خود را از دیپلماسی پشت پرده به انتقاد آشکار و صریح از اسرائیل تغییر داده و به طور جدی از تشکیل کشور مستقل فلسطین حمایت کرده است. رهبران عربستان به صراحت اعلام کرده اند که علاقه ای به ائتلاف انحصاری با آمریکا و اسرائیل ندارند که مانع از تشکیل ائتلاف های دیگر شود. محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی در یک سخنرانی مهم به صراحت اعلام کرد که عادی سازی روابط با اسرائیل منوط به تشکیل کشور مستقل فلسطین است. فیصل بن فرحان وزیر امور خارجه عربستان نیز در مقاله ای در فایننشال تایمز در اوایل اکتبر همین موضع را تکرار کرد.

رهبران سعودی تلاش کرده اند توانایی خود را برای سازماندهی متحدان فلسطینی نشان دهند. در نوامبر 2023، آنها میزبان یک نشست فوق العاده عربی-اسلامی برای بررسی تجاوزات اسرائیل به مردم فلسطین بودند. این نشست که با حضور نمایندگان بیش از 50 کشور برگزار شد، منجر به صدور بیانیه ای در حمایت از تشکیل کشور فلسطین شد. عربستان سعودی نیز فعالیت های خود را فراتر از مرزهای خاورمیانه گسترش داده است. در ماه سپتامبر، ائتلاف جهانی برای اجرای راه حل دو دولتی را راه اندازی کرد که قرار است در اواخر نوامبر در بروکسل تشکیل جلسه دهد. در ماه‌های اخیر، عربستان سعودی توانسته است مجموعه‌ای از ائتلاف‌ها و مشارکت‌های چندجانبه جدید برای پیشبرد اهداف تشکیل کشور فلسطین ایجاد کند.

هدف از تشکیل کشور فلسطین به سطح بی سابقه ای از هماهنگی بین کشورهای عربی خلیج فارس از جمله عربستان سعودی و ایران منجر شده است. در سوم اکتبر، دوحه میزبان رئیس جمهور ایران در نشست گفتگوی همکاری آسیایی بود. در این نشست سران شورای همکاری خلیج فارس همبستگی خود را با فلسطینی ها اعلام و تجاوزات اسرائیل را محکوم کردند. در همین حال، شورای همکاری خلیج فارس یک نشست مشترک نادر با وزرای ایرانی برگزار کرد. اولین نشست غیررسمی از این نوع در بیش از 17 سال گذشته. کشورهای عضو در این نشست تاکید کردند که اجازه نخواهند داد از زمین و حریم هوایی آنها برای حمله به ایران استفاده شود. معاون نخست وزیر و وزیر خارجه امارات همچنین اعلام کرد که این کشور «آماده حمایت» از طرح های پس از جنگ غزه نخواهد بود، مگر اینکه کشور فلسطین تشکیل شود.

نقش میانجیگری عربستان در ایجاد چارچوبی برای همزیستی اسرائیل و ایران

اسرائیل امیدوار است که تشدید تنش ها توازن قدرت منطقه ای را به نفع خود تغییر دهد. این کشور معتقد است که آمریکا در نهایت وارد معادله خواهد شد و نتیجه این مداخله تضعیف ایران و شکل دادن به آینده ای با ثبات در خاورمیانه بر اساس اتحاد اسرائیل و کشورهای حاشیه خلیج فارس خواهد بود. این موضع ممکن است در شکل دادن به توافقنامه ابراهیم تأثیرگذار بوده باشد، اما پنج سال بعد، دیگر شاهدی بر منطقه ای نیست که عمیقاً دگرگون شده است. اسرائیل اکنون بیش از هر زمان دیگری مایل به استفاده از خشونت برای افزایش ظرفیت بازدارندگی خود است، در حالی که عربستان سعودی به دنبال تنوع بخشیدن به روابط خارجی خود است. این کشور نه تنها به آمریکا وابسته نیست، بلکه روابط خود را با چین تقویت کرده و گفتگوهای امنیتی خود را با ایران افزایش داده است.

دیگر نمی توان موضوع تشکیل کشور فلسطین را نادیده گرفت. این هدف تنها از طریق توافق بین اسرائیل و کشورهای عربی خلیج فارس محقق می شود. بلکه اکنون به یک الگوی جهانی به رهبری عربستان سعودی و حمایت کشورهای مختلف از جمله ایران تبدیل شده است.

اگرچه دونالد ترامپ، رئیس جمهور منتخب آمریکا ممکن است تلاش کند مسیر عادی سازی روابط بین عربستان سعودی و اسرائیل را در امتداد خطوط توافق آبراهام دنبال کند، عربستان سعودی باید با اصرار بر پیشبرد راه حل دو کشوری قبل از عادی سازی، این رویکرد را به چالش بکشد. چنین تصمیمی ممکن است باعث نارضایتی ترامپ شود، اما ایالات متحده باید از این تلاش عربستان استقبال کند، زیرا می تواند به پایان درگیری های فعلی در منطقه کمک کند. در واقع، نوع جدیدی از توازن که عربستان سعودی و کشورهای عربی خلیج فارس به دنبال دستیابی به آن هستند، این کشورها را در موقعیت منحصر به فردی قرار داده است که به آنها امکان می دهد به طور موثر تنش های منطقه ای را کاهش دهند.

ریاض برای حفظ استراتژی خود باید تضمین های امنیتی از جمله توافقنامه عدم تجاوز متقابل را از تهران دریافت کند. سپس می تواند از این تضمین ها به عنوان ابزاری استفاده کند تا به اسرائیل نشان دهد که استراتژی تشدید نتیجه معکوس داشته است. این سیاست نه تنها روابط کشورهای عرب حوزه خلیج فارس و ایران را تقویت کرد، بلکه امکان عادی سازی روابط عربستان با اسرائیل را نیز کاهش داد.

تلاش های عربستان سعودی برای دستیابی به موقعیتی منسجم در شورای همکاری خلیج فارس در حمایت از تشکیل دولت فلسطین نیز می تواند به کاهش تنش های منطقه ای کمک کند. این تلاش ها را می توان با فشار بر ایالات متحده، اروپا و قدرت هایی مانند چین و روسیه برای حمایت از رویکردی با هدف پایان دادن به درگیری ها در خاورمیانه تقویت کرد.

بیش از همه، واشنگتن باید درک کند که تقویت عربستان سعودی به نفع همه طرف ها است. این کشور می تواند در کنترل قدرت ایران نقش داشته باشد و در عین حال اسرائیل را به سمت صلح با فلسطینی ها سوق دهد. عربستان سعودی موقعیت منحصر به فردی برای کمک به پایان دادن به درگیری هایی دارد که تاکنون باعث هرج و مرج در سراسر خاورمیانه شده است.