چه تهدیداتی در انتظار بشار اسد است؟

بعدی- جرارد دیب– استاد علوم سیاسی دانشگاه لبنان.

طبق آنچه الجزیره به نقل از همه در یک گفته است. روز چهارشنبه 27 نوامبر 2024، گروه های مخالف سوری از آغاز حمله گسترده به نیروهای ارتش سوریه خبر دادند. این گروه ها در کانال تلگرامی خود اعلام کردند که این حمله در پاسخ به گلوله باران ارتش سوریه صورت گرفته است.

بر اساس بیانیه منتشر شده، در جریان این عملیات، نیروهای مخالف توانستند بیش از 13 روستا در شمال غرب سوریه از جمله دو شهرک راهبردی «اوروم الصغیر» و «عینجاره» را کنترل کنند. این گروه ها همچنین اعلام کردند که موفق به تصرف گردان 46، بزرگترین پایگاه نظامی سوریه در غرب حلب شده اند. این حمله منجر به کشته شدن بیش از 40 سرباز ارتش سوریه و شبه نظامیان متحد آن شد. گروه‌های مخالف که سال‌ها مناطق شمال غرب سوریه را تحت کنترل داشتند، در این حمله بسیار فعال بودند، به‌ویژه هیئت تحریر الشام.

دخالت ترکیه و آمریکا چگونه به تشدید بحران در سوریه کمک می کند؟

روابط سوریه و روسیه که در سال های اخیر به یک اتحاد قوی تبدیل شده است، اکنون وارد مرحله حساسی شده است. تلاش‌های روسیه برای نزدیک‌تر کردن دمشق به آنکارا و هماهنگ کردن دیدگاه‌های دو کشور، پرسش‌های جدیدی را درباره تحولات آینده در سوریه ایجاد می‌کند. در این شرایط به نظر می رسد تغییرات در میدان جنگ و عرصه دیپلماسی در سوریه به طور همزمان در حال وقوع است.

حمله اخیر جناح های مخالف سوری به نیروهای رژیم دمشق با سرعت و زمان بندی مشخصی انجام شد که سوالات زیادی را در مورد تحولات جاری سوریه ایجاد می کند. این حملات همزمان با اعلام توافق اسرائیل و حزب الله لبنان در مورد مفاد مذاکرات پیشنهادی دولت بایدن برای پایان دادن به جنگ در لبنان است. این زمان، گمانه‌زنی‌هایی را در مورد ارتباط این جنبش‌ها با ضعف نسبی حزب‌الله و تلاش‌های گروه‌های مخالف، به‌ویژه هیئت تحریر الشام، برای بهره‌برداری از این وضعیت ایجاد کرد.

در حال حاضر سوریه در شرایطی قرار دارد که کم و بیش به وضعیت اولیه خود در سال های اولیه بحران بازگشته است. این کشور که از سال 1390 به عرصه رقابت های منطقه ای و جهانی تبدیل شده است، اکنون در ساختار نظام با خستگی مواجه شده است. در همین حال، سوریه با باقی ماندن ائتلاف های استراتژیک به طور قابل توجهی ایستا شده است.

دخالت ترکیه در بحران سوریه از ابتدا نقش برجسته ای در تحولات این کشور داشته است. آنکارا مدت‌هاست که به دنبال ایجاد «منطقه امن» در شمال سوریه بوده و با تأمین مالی و حمایت از گروه‌های مسلح محلی، سعی کرده از گسترش نفوذ کردها در نزدیکی مرزهای خود جلوگیری کند. علاوه بر این مداخلات، آمریکا به عنوان یک طرف بین المللی، تحت عنوان مبارزه با سازمان تروریستی داعش، حضور نظامی گسترده ای در سوریه دارد. ایالات متحده همچنین رهبر ائتلاف بین المللی برای مبارزه با تروریسم است و بر آسمان شرق رود فرات که برای عملیات نظامی در این کشور بسیار مهم است، کنترل کامل دارد.

صرف نظر از اینکه هدف اصلی مداخلات در سوریه مبارزه با تروریسم است، آنچه مسلم است این است که ایالات متحده آمریکا دارای منافع ژئوپلیتیک قابل توجهی در این کشور است. این دستاوردها عمدتاً از طریق گسترش نفوذ نظامی و کنترل بر بزرگترین میدان های نفتی در استان های دیرالزور و حسکه، جایی که نیروهای دموکراتیک سوریه که از حمایت مستقیم آمریکا برخوردار هستند، به دست می آید.

حضور آمریکا در سوریه تنها حضور خارجی نیست. روسیه از سال 2015 با هدف حمایت از رژیم بشار اسد و تامین منافع راهبردی آن به طور جدی وارد میدان نبرد سوریه شد و به یکی از بازیگران اصلی تحولات این کشور تبدیل شد. روسیه از طریق پایگاه های نظامی خود در دریای مدیترانه، از جمله پایگاه دریایی طرطوس و پایگاه هوایی حمیمیم، مستقیماً در حمایت از رژیم سوریه مشارکت دارد.

سکوت سوریه در برابر اسرائیل؛ کنترل دمشق توسط مسکو

اما در تحولات اخیر، از جمله پس از 7 اکتبر 2023، سیاست بشار اسد شاهد تغییراتی بوده است. رئیس جمهور سوریه در این مرحله عمدا از تحولات غزه فاصله گرفت و به سیاست «جهل» متوسل شد. این تصمیم به ویژه در زمانی اتخاذ می شود که اسرائیل حملات مستمری را به عمق خاک سوریه انجام می دهد و در برخی موارد مقامات و دیپلمات های ایرانی را هدف قرار می دهد. بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که عدم پاسخگویی اسد به این تحولات به ویژه عدم ورود نیروهای وی برای مقابله با حملات اسرائیل ناشی از فشار روسیه بوده است.

سوریه در حال حاضر شاهد تحولات پیچیده ای است که در آن روابط و اتحادها به ویژه در سطح منطقه در حال تنظیم مجدد است. این تحولات به‌ویژه در نارضایتی برخی از طرف‌ها از اظهارات اخیر درباره نقش ترکیه در تلاش برای نزدیک‌تر کردن دیدگاه‌ها بین نیروهای دموکراتیک سوریه و رژیم بشار اسد مشهود است. این تغییرات پس از آن تشدید شد که نیروهای دموکراتیک سوریه احساس کردند بقای آنها در خطر است، به ویژه با نزدیک شدن به واگذاری قدرت به دونالد ترامپ که بارها ضرورت خروج نیروهای آمریکایی از سوریه را اعلام کرد.

این در حالی است که تحرکات ترکیه و روسیه ابعاد منطقه‌ای به بحران سوریه داد. به ویژه گزارش‌های اطلاعاتی درباره نقش ارتش اوکراین در حمله اخیر به حیات تحریر الشام نشان می‌دهد که این تحرکات می‌تواند مستقیماً با تلاش‌ها برای برهم زدن منافع روسیه در سطح جهانی مرتبط باشد.

ارتش اوکراین و هیئت تحریر الشام: نقش مخفی احزاب جهانی در تحولات سوریه

در شرایط کنونی، سوریه همچنان عرصه رقابت منطقه ای و جهانی است که در آن هیچ چیز از قبل قابل پیش بینی نیست. این کشور را با وجود بحران های فراوان همچنان می توان عرصه ارسال پیام های سیاسی و عرصه ای پر از درگیری های مختلف دانست. این وضعیت نشان می دهد که هیچ طرفی نمی تواند به راحتی از تحولات کنونی سوریه چشم پوشی کند و باید همواره برای تغییرات جدید در زمینه های مختلف آماده باشد. یکی از برجسته ترین موضوعات در این زمینه، اعتراضات آمریکا به انتقال دسته جمعی آوارگان سوری از لبنان به سوریه است که با آغاز جنگ لبنان و بحران های منطقه ای شدت گرفت.

یکی از جالب ترین نکات در تحولات اخیر، حملات اسرائیل به گذرگاه های مرزی لبنان و سوریه است که به بهانه قطع راه های کمک رسانی به حزب الله انجام شد. اما به نظر می رسد هدف اصلی این حملات جلوگیری از حرکت آوارگان سوری از لبنان به سوریه بوده است.