گنجینه عیلامی‌ها در تخت جمشید (تصاویر)

به گزارش ایسنا، میراثی که عیلامیان برای هخامنشیان به جا گذاشتند قابل توجه است. هخامنشیان خود را وارث فرهنگ خود می دانستند. گابریل نوکنده، باستان شناس و مدیر موزه ملی ایران می گوید: شاهان هخامنشی خود را از نسل ایلامی ها (انشان و شوشان) می دانستند. تمدنی که از حدود 2800 سال پیش در تاریخ فرهنگ ایران جایگاهی داشته است.

اطلاعات ما در مورد تاریخ عیلام کم است. زیرا اسناد مکتوب از ایلام محدود است و آنچه در دسترس است هنوز به طور کامل و دقیق رمزگشایی نشده است.

تمدن عیلام از 3500 سال قبل از میلاد به حیات خود ادامه داد. تا 645 ق.م. بر اقوام و تمدن های همجوار پس از خود، به ویژه هخامنشیان و به ویژه در دوره کوروش بزرگ و داریوش اول تأثیر زیادی گذاشت.

دو محوطه ایلامی شوش (پایتخت دشت یا دشت) و محوطه انشان یا تل ملیان امروزی (پایتخت کوهستانی ایلامی ها) دو محوطه ای هستند که بیشترین شواهد را در مورد عیلام ها در خود دارند. به استثنای شوش و انشان، مهمترین آثاری که از ایلامی ها به جا مانده، زیگورات یا معبد چغازنبیل (در استان خوزستان) است که در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است.

بسیاری از اشیاء و آثار از تمدن عیلام به جای مانده است و بخش کوچکی از این میراث عیلام اکنون در نمایشگاهی با عنوان “عیلام: طلوع تمدن ایران” در موزه تخت جمشید به نمایش گذاشته شده است که اولین نمایشگاه مستقل از ایلامی است. حدود 40 اثر کمتر شناخته شده در تخت هخامنشی به نمایش گذاشته شده است. این آثار به امانت از موزه ملی ایران است.

هدف از نمایش این مجموعه بی نظیر نشان دادن پیشینه ایلامی هخامنشیان و پیوند شکوه عصر هخامنشی با فرهنگ غنی پیش از آن است.

جام سیمین برای بانوی ایلامی

از برجسته ترین آثار این نمایشگاه می توان به موارد زیر اشاره کرد: جام سمین مرودشت جامی است که در آن دو الهه نقش برجسته حکاکی شده است. بر روی بدنه این جام نقره ای تصویر یک الهه ایلامی با لباسی مجلل (تزیین شده با قمقمه های آب به شکل برگ یا آتش) و پیشانی بند در حالت ایستاده دیده می شود. در طرف دیگر جام، نقش یک زن با همان لباس، سربند، دستبند و گردنبند سه یقه دیده می شود. روی لبه بالایی جام کتیبه ای به خط ایلامی با ترجمه والتر هینتز وجود دارد:

«کمکم کن، کمکم کن، کمکم کن، من در کنار تو نابینا هستم، شراب‌آور به خداوند، ثواب و برکت می‌دهم، نازل شو ای الهه مقدس، فیض و رحمت الهی تو پیوسته نصیب تو خواهد شد. سازنده معبد، به من کمک کن.» او این جام را که توسط خدمتگزاری برگزیده و نزدیک به او تقدیم می کرد، روز به روز برایش مقدس نگاه داشت.

برخی الهه ایستاده «نیروندی» الهه پیروزی و الهه نشسته «کوری ناهی تی» الهه ای است که نوشیدنی قربانی می دهد.

جدای از جنس نقره و شکل کلی جام، تزیینات روی جام با مضامین مذهبی اساطیری که به نوعی به آیین ها و مراسم دوره ایلام اشاره دارد نیز حائز اهمیت است. همچنین آرایش زنانه با سربند، نوع طرح و دوخت لباس، طرح پارچه و بافت لباس، تزیینات هدبند و تاج و مدل مو از نکات مورد توجه است.

جام مردشت در یک و نیم کیلومتری شمال غربی سیفا تخت جمشید (پارس) در شهرستان مردشت استان فارس حین حفر کانال آب کشف شد. کتیبه های این جام شش ماه پس از کشف آنها توسط والتر هینتز بازخوانی شد. قدمت این جام نقره ای به شهر باستانی عیلام در حدود 2100 سال قبل از میلاد می رسد. این جام در موزه ملی ایران نگهداری می شود.

“حلقه قدرت آرگان”

حلقه قدرت آرگان از جمله آثاری است که کشف آن باستان شناسان را شگفت زده کرد. حلقه طلایی محوطه تاریخی ارژن در استان خوزستان کشف شد. تابستان سال 1361 بود که در حین ساخت سد شهدای مارون در شمال شهر بهبهان قبر سنگی پیدا شد و بعدها در حفاری باستان شناسان (فایق توحیدی و علی محمد خلیلیان) تابوت مفرغی داخل آن یافت شد. این یک اسکلت با خنجر، یک گودال آتش در پایه آن، که باریک و توخالی بود، یک سینی، صفحات برنز و طلا، و یک حلقه طلا به شکل غیر معمول بود. بر روی این انگشتر کتیبه ای به خط میخی ایلامی وجود دارد. خوشنویسان از این سطرها نام «کدین ختران پسر کورولوش» از فرمانروایان ایلام را تشخیص دادند.

وزن این انگشتر 273 گرم و ارتفاع آن حدود 17 سانتی متر است و هنوز کاربرد آن مشخص نشده است. این حلقه شامل یک دسته استوانه ای توخالی هلالی شکل با شیارهایی بر روی آن است و انتهای آن به دو صفحه بیضی شکل ختم می شود. داخل این بشقاب ها شبیه تصویر دو شیر بالدار است که در دو طرف گیاه یا درخت مقدس ایستاده اند و زیر پای یکدیگر غرش می کنند. در اطراف آنها نقشی بافته دیده می شود و زیر پای شیرها سه ردیف کتیبه به صورت طاق هلالی حک شده است.

قدمت این انگشتر طلا به هزاره دوم قبل از میلاد می رسد و در موزه ملی نگهداری می شود و اکنون به موزه تخت جمشید سپرده شده است.

“سیمین داریوش”

یکی دیگر از قطعات نمایش داده شده از مجموعه ایلامی، تخته سیمانی قدمت آن به دوره داریوش اول (522-486 قبل از میلاد) می رسد.

اما این تبلت چگونه و از کجا پیدا شد؟ در سال 1313 شمسی در پی کاوش‌های انجام شده در شهر تخت جمشید به سرپرستی ارنست هرتسفلد و در زمان غیبت وی و با تلاش فردریش کرافتر، چهار ورقه طلا و نقره مربوط به دوره داریوش بزرگ در عمق سه متری زمین کشف شد. ضلع شمال شرقی و جنوب شرقی تالار بزرگ آپادانا. صنعتگر دو جعبه سنگی با درب هایی به ابعاد 45×45×15 سانتی متر پیدا کرد که برای محافظت از دو صفحه طلا و دو صفحه سیمانی هخامنشی ساخته شده بود.

بر روی این لوح ها هر یک به ابعاد 33×33 سانتی متر و قطر حدود 15 میلی متر، کتیبه های سه زبانه به خط فارسی باستان (10 سطر)، ایلامی (7 سطر) و بابلی (8 سطر) به خط میخی حک شده است که به همین معنا هستند. متن . متن کتیبه به این شرح است: «داریوش بزرگ، شاه شاهان، شاه ممالک، پسر ویشتاسبی، هخامنشی الاصل، داریوش شاه می گوید: این کشوری است که من دارم.» از جایگاه سکاها آن سوی سغدان تا حبشه، از هند تا لودیا که اهورامزدا، بزرگترین خدایان، به من داد. اهورا مزدا از من و خانواده سلطنتی من محافظت می کند.

محل اصلی نگهداری لوح سیمین، موزه ملی ایران است که برای نمایش موقت به مدت یک ماه به موزه تخت جمشید امانت داده شد.

مهر و موم سیلندر 5000 ساله

مهر و موم استوانه ای این اثر که از شهر سلطنتی شوش سرچشمه می گیرد و قدمت آن به ابتدای عیلام (3000 تا 2800 قبل از میلاد) برمی گردد، اثر باشکوه دیگری از مجموعه به نمایش گذاشته شده در موزه تخت جمشید است.

مهری از سنگ مرمر خاکستری پس از کاوش در شوش (آکروپلیس و شهرشاهی) پیدا شد. در آن کاوش ها، سه دوره فرهنگی سه، چهار و پنج در توالی این محوطه شناسایی شد. دوره سوم را آغاز یک دوره فرهنگی جدید در منطقه می دانستند، زیرا برای اولین بار الواح ایلامی در حجم نسبتاً زیادی پیدا شد که نشان از گسترش تدریجی سبک های نوشتاری در ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه دارد. . نشانه آغاز دوره ایلامی، ظهور گلدان های گل و مهرهای استوانه ای است که با تنوع زیادی در صحنه های موضوعی مشخص می شود.

در نخستین کاوش‌ها در این منطقه، بیش از ۱۴۰۰ لوح گلی با کتیبه‌های ایلامی و همچنین مهرهای استوانه‌ای بزرگ و اشیاء تزئینی یافت شد. مهری که در موزه تخت جمشید به نمایش گذاشته شده نیز از مهرهای ایلامی اولیه است و تزئینات روی آن یک جفت شیر ​​با سرهای عقب متقارن را نشان می دهد. در بین دم های پیچ خورده و برآمده شیرها، سه پسرخوانده با یک گیاه (احتمالاً یک درخت خرما) دیده می شود. تنه درخت در بالا به دو شاخه تقسیم شده و دو ساقه مخروطی شکل در پایین در دو طرف دیده می شود. پشم و ماهیچه شیرها به سبک ایلامی با استفاده از خطوط کوچک و خطوط عمیق تر تراشیده شده و به خوبی خودنمایی می کند. در بالای پنجه‌های کشیده و برآمده هر شیر در پس‌زمینه بالایی تصویر، طرح کلی کم‌نور یک حیوان شاخدار دیده می‌شود. در میان پاهای جلویی این شیرها در چهار ردیف به شکل کوهی شبیه به تپه منظره ای از کوه دیده می شود که یک بز کوهی با سر برگردانده بر بالای آن نشسته است. زیر بدن شیرها در سمت چپ گیاهی و در سمت راست صلیبی از چهار مثلث (چیلیبا) دیده می شود.

“الهه ماهی”

شخصیت خدایان ماهی که از گبجی رامهرمز در استان خوزستان به دست آمده و اثر دیگری از این مجموعه کمیاب است. این جسد در حفاری‌های کارگران شرکت آبفا در منطقه‌ای در 6 کیلومتری شرق رامهرمز در استان خوزستان به همراه تابوت‌هایی حاوی آثار ارزشمند کشف شد.

تحقیقات انجام شده توسط آرمان شیهگر باستان شناس ایرانی نشان می دهد که بدن الهه ماهی با ظروف آیینی مرتبط بوده است. قدمت این قطعه تقریباً قرن هفدهم و هجدهم قبل از میلاد مسیح تخمین زده شده است. پس از کشف، این گنجینه ارزشمند ایلامی به موزه ملی ایران منتقل و در آنجا نگهداری شد.

این مجسمه مانند مجسمه الهه ماهی در موزه بریتانیا نگهداری می شود که در اوایل دهه 1950 از یک مجموعه دار خصوصی (آقای جکاک) خریداری شد. در ابتدا گفته می شد که این قطعه از شوش به دست آمده است، اما در سال 1957 به موزه بریتانیا اعلام شد که این قطعه از حفاری غیرمجاز در ایران به دست آمده و توسط یکی از سران قوم بختیاری به آقای ژاکوک داده شده است. .

نمایشگاه «عیلام: طلوع تمدن ایران» مجموعه‌ای از 40 شی طلا، سیمان و خشت از دوره عیلام، از محوطه‌های باستانی مهم و باستانی شوش، چغازنبیل و چگامش است. بگو ملیان، آریسمان، سیلک، گالیان، مرودشت، ارژن، گبجی و پرسپولیس به دست آمد.

قدمت این آثار به دوره عیلام اولیه (2700-3300 قبل از میلاد)، دوره عیلام قدیم (1700-2400 قبل از میلاد)، دوره عیلام میانی (1000-1500 قبل از میلاد) و دوره عیلام جدید (550-740 قبل از میلاد) می رسد. فرا رسیدن دوره هخامنشی (داریوش اول 522-486 ق.م).

نمایشگاه «عیلام: طلوع تمدن ایران» از ۲۶ آبان ماه در موزه تخت جمشید برپاست و تا ۲۶ آذر ادامه دارد.

آثار دیگر این مجموعه کمیاب

عکاسی از هربرت کریم کریستین