یک عکس یک روایت: داستان عکس، عکاسی و زنان قاجار!

بعدی- «یک روز چند زن زیبا آمدند و گفتند می‌خواهم از آنها عکس بگیرم، پانزده یا شانزده نفر از آنها چهره جذاب خود را نشان دادند، اما وقتی دوربین آماده شد، در کمال تعجب دیدم. تنها شش پیرزن آنجا نشسته بودند در حالی که بقیه مخفیانه فرار کردند، پیرزن ها گفتند که اگر کسی چهره زنان جوان را حتی در عکس ببیند، شوهرانشان بسیار عصبانی می شوند. اینها سخنان کالیور رایس یکی از عکاسان خارجی درباره زنان ایرانی در دوره قاجار است.

به گزارش فردا اگرچه صنعت عکاسی از دوره محمدشاه قاجار وارد ایران شد، اما از دوره ناصرالدین شاه گسترش یافت. در ابتدا فقط مردها بودند که عکس می گرفتند و عکاسی آقایان رایج شد تا اینکه بالاخره نه تنها خانم ها وارد عرصه عکاسی شدند و آتلیه عکاسی بانوان تاسیس شد، بلکه از خانم ها هم عکس گرفت.

البته در این دوره عکاسی از زنان با چالش هایی همراه بود، زیرا عکاسی در جامعه ایران آن زمان با زندگی اجتماعی، مسائل مذهبی و امور فرهنگی جامعه در تضاد بود. به همین دلیل دوربین ابتدا وارد دربار شاه و حرمسرای او شد و سپس به جامعه زنان عادی راه پیدا کرد. ناصرالدین شاه برخی از مسائل اجتماعی روز را نادیده گرفت و از زنان حرمسرا عکس گرفت. شاه علاقه زیادی به عکاسی داشت و به همین دلیل بود که دوربین های جدیدی خرید و سعی کرد با تکنیک های جدید عکاسی آشنا شود. او عکس های زیادی از مادر، خواهران، دختران و همسرانش گرفت. البته خود شاه نگران افتادن تصاویر زنان به دست بیگانگان بود و به همین دلیل است که عکاسی از زنان در حرمسرا زیر نظر او و در آتلیه ای که برای عکاسی در نظر گرفته شده بود انجام می شد.

مهم ترین چیزی که زنان در دوره قاجار را از عکس گرفتن باز می داشت، ترس از دیدن چهره آنها توسط یک فرد مجرد بود. این باعث شد که در خانواده اشرف و آیان معمولاً افراد خانواده عکس می گرفتند و با آگاهی یافتن در برخی زمینه ها شروع به عکاسی از زنان نیز می کردند که برخی از عکاسان زن این کار را انجام می دادند. البته در این مدت زنان بی حجاب و رقصندگان اجازه عکس گرفتن داشتند و حتی به گفته عین السلطنه «غرفه عکس بود». او عکسی از زنی داشت که همه آنها را خودش انداخته بود و نامها و آداب و رسومش را خوب می دانست، اما اغلب بدشکل و نامناسب بود. یعنی تأثیر بدی روی آنها گذاشت.»