عضویت ترکیه در بریکس؛ تقویت عدم تعهد و توازن ژئوپلیتیک

بعدی- گئورگ هاینه استاد دانشکده مطالعات جهانی فردریک. اس. پاردی دانشگاه بوستون

طبق آنچه همه در یک از مجله فارین پالیسی نقل کرده استنشست این هفته بریکس در شهر کازان روسیه شاهد حضور یک عضو جدید بالقوه خواهد بود: ترکیه. این کشور که سال ها برای پیوستن به این ائتلاف ابراز علاقه کرده بود، ماه گذشته رسما درخواست عضویت خود را ارائه کرد. سخنگوی حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان تایید کرد که “روند عضویت در حال انجام است.” در حالی که BRICS با اضافه شدن کشورهای جدیدی مانند مصر، اتیوپی، ایران و امارات متحده عربی در حال گسترش است، عربستان سعودی نیز به عنوان گزینه دیگری برای عضویت بالقوه در این اتحاد مطرح شده است.

عضویت ترکیه در گروه بریکس می تواند نقطه عطفی در معادلات ژئوپلیتیک جهانی باشد. با عضویت در گروه بریکس، ترکیه به اولین عضو ناتو و نامزد دیرینه اتحادیه اروپا تبدیل خواهد شد که به اتحادی می پیوندد که برخی تحلیلگران آن را چالشی برای هژمونی غرب می دانند. این اقدام نشان دهنده نقش فزاینده «جنوب جهانی» در سیاست بین‌الملل و گسترش رویکرد فعال غیرتعهدی است. اما این درخواست تغییری اساسی در سیاست خارجی ترکیه تلقی نمی شود. بلکه این اقدامی است که در راستای سیاست دیپلماتیک متعادل آنکارا در تنوع بخشیدن به ائتلاف های خود و حفظ روابط خود با غرب است.

در طول دو دهه حکومت رجب طیب اردوغان، ترکیه سیاستی را دنبال کرد که فاصله خود را با غرب افزایش داد. این رویکرد که ناشی از ناامیدی ترکیه از اتحادیه اروپا و ایالات متحده بود، با هدف تقویت استقلال آنکارا در صحنه بین المللی شکل گرفت. در این راستا، بریکس نیز برای افزایش نفوذ جهانی و جذب اعضای جدید گام های فعالی برداشته است. علاوه بر ترکیه، کشورهایی مانند مالزی و تایلند نیز علاقه خود را برای پیوستن به بریکس اعلام کرده و نمایندگانی را به این نشست اعزام کرده اند.

همکاری بین کشورهای عضو بریکس در زمینه هایی مانند انرژی، تجارت و توسعه زیرساخت ها به سرعت در حال گسترش است. سهم تجارت در بین اعضای بریکس از سال 2002 تا 2022 بیش از دو برابر شد و اکنون حدود 40 درصد تجارت جهانی را تشکیل می دهد. علاوه بر این، برجام زیرساخت های مالی خود را در سال 2015 با تأسیس بانک توسعه جدید در شانگهای با سرمایه اولیه 50 میلیارد دلار تقویت کرد. این بانک که اکنون توسط دیلما روسف اداره می شود، به 96 پروژه 33 میلیارد دلار وام اختصاص داده است.

BRICS همچنین در تلاش برای ایجاد یک سیستم جایگزین برای SWIFT است. این رژیمی است که به گفته اعضایش تحت کنترل غرب است. این پروژه پس از قطع دسترسی روسیه به سوئیفت به سوئیفت در سال 2022 توسط کشورهای غربی مورد توجه و توجه اعضا قرار گرفت. به این ترتیب، بریکس نه تنها به عنوان یک نیروی نوظهور در صحنه جهانی شکل می گیرد و توسعه می یابد. بلکه به عنوان مدل جدیدی از همکاری بین المللی و استقلال از ساختارهای تحت سلطه غرب.

پیوستن ترکیه به بریکس می تواند دستاوردهای ژئوپلیتیکی قابل توجهی برای این گروه به همراه داشته باشد. از منظر سیاسی، عضویت ترکیه فرصتی را برای بریکس فراهم می‌کند که نه به عنوان یک اتحاد ضد غربی، بلکه به عنوان نمادی از عدم تعهد تلقی شود – اگرچه این تصمیم ممکن است غرب را نسبت به ترکیه محتاط‌تر کند.

بریکس در حال حاضر با چالش های داخلی مواجه است. در حالی که چین و روسیه به دنبال تبدیل این گروه به یک نهاد ضدغربی هستند، برزیل، هند و آفریقای جنوبی از رویکرد غیرمتعهدتری حمایت می کنند. ورود ترکیه می تواند به تقویت این رویکرد دوم کمک کند. این رویکردی است که اکثر اعضای جدید بریکس نیز از آن پیروی می کنند. ایران احتمالا مواضع نزدیک تری به چین و روسیه خواهد داشت.

عضویت ترکیه در گروه بریکس به آنکارا جایگاه ویژه ای می بخشد. ترکیه به عنوان یک کشور عضو ناتو اکنون در هر دو اردوگاه غربی و جنوبی جهان حضور خواهد داشت. این موضع به سیاست خارجی ترکیه انعطاف بیشتری می بخشد و توانایی مانور ترکیه را افزایش می دهد. آررجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه نیز در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد تاکید کرد که «مشارکت در این ساختارها به معنای خروج از ناتو نیست» و افزود: ترکیه به همکاری‌های تکمیلی معتقد است که به جای رقابت، هم افزایی ایجاد می‌کند.

با وجود جایگاه برجسته رجب طیب اردوغان در صحنه جهانی، مشکلات داخلی ترکیه به چالشی فزاینده برای او تبدیل شده است. در آخرین انتخابات محلی که در ماه مارس برگزار شد، حزب عدالت و توسعه با کاهش محبوبیت خود مواجه شد. رشد اقتصادی در ترکیه کاهش یافته و تورم همچنان بالاست. با این حال، این محدودیت های داخلی مانع از تلاش های ترکیه برای گسترش نفوذ خود در اوراسیا نشده است. در عوض، این فعالیت‌های بین‌المللی فرصتی برای تغییر تمرکز از چالش‌های داخلی به حوزه خارجی فراهم کرد.

سیاست خارجی اردوغان ترکیبی از میراث عثمانی، ناسیونالیسم و ​​اعتقاد به پایان دوران سلطه غرب است. او به دنبال جهانی چند قطبی است که در آن ترکیه بتواند گزینه های استراتژیک خود را فراتر از چارچوب های سنتی بدون تکیه بر هژمونی غرب گسترش دهد. این رویکرد به قدری جامع است که شامل همکاری با دشمنان تاریخی مانند روسیه و حتی کشورهایی است که سیاست های سختگیرانه ای در قبال اقلیت های مسلمان دارند مانند چین. در این راستا، عضویت ترکیه در برجام نه تنها جایگاه این گروه را تقویت می کند، بلکه فرصتی را برای ترکیه فراهم می کند تا از دو قطب قدرت جهانی بهره مند شود و نقش استراتژیک خود را به میزان قابل توجهی ارتقا دهد.