نقش جدید ایران در خاورمیانه

آینده زوئی بورل تحلیلگر مسائل سیاسی و نظامی خاورمیانه در روزنامه هاآرتص.

بر اساس گزارش روزنامه اسرائیلی هاآرتص. در عملیاتی که به گفته سخنگوی ارتش اسرائیل شامل «حمله دقیق به اهداف نظامی در ایران» بود، بار دیگر شاهد رویارویی مستقیم دو کشور بودیم. این بار دامنه عملیات بسیار گسترده‌تر از قبل بود، اگرچه در چارچوب «کاهش توانمندی‌ها و توانمندی‌های نظامی» باقی ماند و به حمله‌ای که بتواند ساختار تهدید استراتژیک ایران علیه اسرائیل را تغییر دهد، منجر نشد.

این اقدام نشانه آغاز یک جنگ تمام عیار نیست. جنگی که همیشه بر هر تنش مستقیم بین ایران و اسرائیل سایه افکنده است. به نظر می رسد این عملیات پایان «دور انتقام» باشد. فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت ایران در موضعی رسمی تایید کرد: ملت ایران به نیروهای دفاعی خود افتخار می کند و به آنها اعتماد دارد. رسانه های ایرانی نیز میزان خسارت را کم اهمیت جلوه دادند و مقامات دولتی به سرعت از «بازگشت به زندگی عادی» خبر دادند. وضعیتی که شامل از سرگیری پروازهای غیرنظامی، ادامه مبادله کالا و بازگشایی مدارس می شود.

این عملیات بر اساس یک برنامه استراتژیک و سیاسی با هماهنگی یا حتی هدایت آمریکا طراحی شد. برنامه ریزی برای این حمله نه تنها متاثر از ملاحظات سیاسی داخلی آمریکا مانند انتخابات آتی بود، بلکه در ارتباط با متغیرهای منطقه ای از جمله پیامدهای احتمالی این حمله بر کشورهای منطقه به ویژه کشورهای عربی بود. کشورهای حوزه خلیج فارس

اگرچه بنیامین نتانیاهو گاهی اصرار دارد که اسرائیل قادر است به تنهایی علیه ایران عمل کند، … حقیقت این است که اسرائیل به شدت به حمایت آمریکا نیاز دارد. این حمایت نه تنها امکان انجام عملیات را فراهم می کند، بلکه نقش اساسی و تعیین کننده ای در حفظ امنیت جبهه داخلی اسرائیل دارد.

حمایت آمریکا از اسرائیل هزینه‌های سیاسی خاصی دارد و اسرائیل را ملزم می‌کند که نه تنها منافع آمریکا، بلکه منافع سایر کشورهای منطقه را نیز در تصمیم‌گیری‌های خود در نظر بگیرد. ایران نیز به خوبی از این ملاحظات منطقه ای آگاه است و از این فرصت برای به حداقل رساندن اثرات منفی احتمالی استفاده می کند. طی سه هفته گذشته، مسعود مدیگیان، رئیس‌جمهور ایران و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، تلاش‌های دیپلماتیک گسترده‌ای را آغاز کردند که شامل گفت‌وگوهای متعددی با مقامات ارشد اروپایی و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه بود.

عباس عراقچی همچنین چندین دور مذاکره با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس داشت و از این مذاکرات برای ارسال پیام های غیرمستقیم به آمریکا استفاده کرد. از سوی دیگر، ایالات متحده به طور غیرمستقیم از طریق سفارت سوئیس در تهران و امان با مقامات ایرانی در ارتباط بود. هدف اصلی این مذاکرات جلوگیری از گسترش تنش و جلوگیری از وقوع جنگ گسترده در منطقه است.

هرگونه تغییر راهبردی در عملکرد ایران در خاورمیانه ناشی از توسعه روابط دیپلماتیک است که در سال های اخیر توسعه یافته است. ایران در سال 2022 روابط دیپلماتیک خود را با امارات متحده عربی احیا کرد و در مارس 2023 اقدامی مشابه با عربستان سعودی انجام داد. اخیراً روابط ایران و مصر نیز بهبود یافته است. این به وضوح در دیدار عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر با مسعود المدیشیان در نشست بریکس در شهر کازان روسیه نشان داده شد. رؤسای جمهور دو کشور بر تمایل خود برای تقویت روابط دوجانبه تاکید کردند. اگرچه این روابط هنوز به طور کامل بی اعتمادی تاریخی بین ایران و کشورهای عربی را برطرف نکرده است، اما فضایی از منافع مشترک ایجاد شده است که به عنوان یک “طناب ایمنی دیپلماتیک” برای ایران در منطقه عمل می کند.

این تلاش‌های دیپلماتیک ایران فضایی را ایجاد کرده است که در آن کشورهای عرب خلیج فارس، مصر و اردن از پیوستن به ائتلاف نظامی به رهبری آمریکا در دریای سرخ برای مقابله با انصارالله خودداری کرده‌اند. این کشورها همچنین به صراحت اعلام کردند که اجازه نخواهند داد از حریم هوایی آنها برای حمله به ایران استفاده شود. این موفقیت دیپلماتیک دیدگاه سنتی تقسیم خاورمیانه به کشورهای سنی طرفدار آمریکا و یک محور شیعه ضد آمریکایی را به چالش کشیده است.

این تقسیم ارضی راهبردی بود که ایالات متحده و اسرائیل امیدوار بودند به سنگ بنای یک اتحاد دفاعی منطقه ای تبدیل شود. اما پس از جنگ غزه و امتناع اسرائیل از پیشبرد مذاکرات با هدف حل مسئله فلسطین، این اتحاد عملا متوقف شد. علاوه بر این، تلاش برای تشکیل ائتلاف ضدایرانی تنها به موضوع فلسطین و سیاست های اسرائیل محدود نمی شود. کشورهای عربی حوزه خلیج فارس نیز نسبت به میزان واقعی حمایتی که آمریکا از اسرائیل ارائه می کند، تردید دارند و سوال اینجاست که آیا در صورت بروز تهدیدات امنیتی، آمریکا به اندازه کافی از آن حمایت خواهد کرد؟

عربستان سعودی همچنان از پاسخ ناامیدکننده ترامپ در سال 2019 پس از حمله به تاسیسات نفتی آرامکو ناراضی است. زمانی که ایالات متحده حمایت خود را تنها در قبال پرداخت هزینه ارائه کرد. امارات متحده عربی نیز همچنان در انتظار تایید نهایی آمریکا برای خرید جنگنده های F-35 است. قولی که در ازای امضای پیمان صلح با اسرائیل به آنها داده شد. به این ترتیب، کشورهای عربی خلیج فارس نمی توانند در مواقع بحرانی به حمایت مطمئن و تضمین شده ایالات متحده اعتماد کنند.

راهبرد جدید ایران که تلاش می کند این کشور را نه تنها به عنوان یک محور تقابل، بلکه به عنوان یک قدرت تاثیرگذار منطقه ای معرفی کند، می تواند پیامدهای جدی برای سیاست های نظامی ایران به ویژه در قبال اسرائیل داشته باشد. این روند جایگاه ایران را در روند یافتن راه حل برای بحران های لبنان و غزه تقویت می کند. در حالی که اسرائیل بیشتر بر پاسخ‌های تاکتیکی به حملات ایران تمرکز کرده است و هنوز استراتژی دیپلماتیکی برای پایان دادن به این درگیری‌ها ارائه نکرده است، ایران نفوذ کلیدی در برقراری آتش‌بس در لبنان و در نتیجه در غزه دارد. بنابراین، حتی با وجود ترور حسن نصرالله و دیگر رهبران ارشد حزب‌الله توسط اسرائیل، ایران همچنان به عنوان یکی از بازیگران اصلی در هر طرحی برای حل بحران لبنان شناخته می‌شود.