عفونتی به قدمت تاریخ؛ مبدأ جذام کجا بود؟

جذام یک بیماری عفونی مزمن است که به پوست، اعصاب و غشاهای مخاطی حمله می کند و باعث ایجاد لکه های سفید روی پوست، بی حسی، ضعف عضلانی و فلج می شود.

به گزارش وبسایت خبرآنلاین، جذام یکی از قدیمی ترین بیماری های عفونی شناخته شده در جهان است که قدمت آن حداقل به 1400 سال می رسد. این بیماری حتی در کتاب مقدس نیز ذکر شده است. بر اساس اعلام مرکز بین المللی جذام در سال 2004، 460000 مورد جذام در جهان تشخیص داده شده است که در مقایسه با سال 2003 که 515000 مورد تشخیص داده شده بود کاهش قابل توجهی را نشان می دهد. این آمار همچنین حاکی از آن است که 43 درصد از این بیماران با عصا حرکت می کنند، 12 درصد آنها کودک و 3 درصد معلول هستند.

ریشه لفظی جذام

بشریت هزاران سال است که از جذام رنج می برد. جذام که در زمان های قدیم «جذام» نامیده می شد، از کلمه لاتین «lepra» گرفته شده است که به معنای «فلس مانند» است. جذام به «هنسن» نیز معروف است که اشاره ای به نام کاشف این بیماری (گرهارت آرمور هانسن) است.

تاریخچه جذام در جهان/ آثار جذام در مومیایی های مصر

اگرچه تعیین منشأ جذام دشوار است، اما منشأ این بیماری را می توان همزمان با ظهور انسان های اولیه دانست.

چینی ها این بیماری را 500 سال قبل از میلاد می دانستند. این بیماری در سال 1350 ق.م. این قدیمی ترین توصیف این بیماری است.

در اجساد مومیایی شده آثار جذام، اولین بیماری عفونی مبتلا به جذام مشاهده شده است و در کتاب مقدس نیز به این بیماری اشاره شده است. قدیمی ترین مورد تایید شده جذام در مومیایی های مصری یافت می شود و قدیمی ترین سوابق مکتوب این بیماری در متون مقدس هندی به 600 سال قبل از میلاد برمی گردد.

دلیل گسترش جذام در اروپا در قرون وسطی به دلیل جنگ های صلیبی بود و قرن سیزدهم را اوج این بیماری می دانند. در قرن شانزدهم، جذام به طور کامل از فهرست بیماری های مزمن در اروپای مرکزی حذف شد.

بر اساس اسناد موجود، جذام از خاور دور و هند سرچشمه گرفته، در قرن چهارم پیش از میلاد توسط سربازان اسکندر مقدونی به خاورمیانه و اروپا منتقل شد و در قرون وسطی در اروپا به اوج خود رسید. اما پس از انقلاب صنعتی در اوایل قرن بیستم و قبل از کشف هرگونه درمانی، کنترل خود را به دست گرفت.

بررسی ها نشان می دهد که این بیماری در هند، ماداگاسکار، موزامبیک، نپال و تانزانیا که دارای آب و هوای گرم و مرطوب و از نظر اقتصادی ضعیف هستند، بیشتر دیده می شود.

بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی و کاهش تعداد اعضای خانواده تا حدودی در کنترل این بیماری موثر بوده است.

وضعیت بیماری در ایران

بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، زمانی که شیوع بیماری در کشوری به 1 در 10000 مورد برسد، بیماری برطرف شده در نظر گرفته می شود. بر اساس گزارش این سازمان، ایران جزو کشورهایی است که قبل از سال 2000 موفق به حذف جذام به عنوان یک معضل بهداشت عمومی شده و شیوع جذام را به کمتر از یک مورد در هر 10000 نفر کاهش داده است.

مسیر مناطق جذام خیز کشور از خراسان آغاز می شود و از مازندران، گیلان و آذربایجان می گذرد و به کردستان و کرمانشاه منتهی می شود.

ایران با شیوع 5 تا 15 مورد جذام به ازای هر 10000 نفر در 25 سال گذشته، یکی از مناطق با بیشترین شیوع جذام در جهان است. اما در حال حاضر طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی با کمتر از یک مورد جذام در هر 10000 نفر یکی از کشورهایی است که به سطح حذف جذام رسیده است.

علل و عوامل جذام

علت این بیماری قرن ها مشخص نبود، اما در سال 1873 علت جذام به عنوان اولین باکتری بیماری زا در انسان کشف شد. در واقع جذام را می توان اولین بیماری عفونی کشف شده در نظر گرفت. جذام توسط مایکوباکتریوم لپرا یا باسیل هانسن (باکتری های اسید فست) ایجاد می شود.

برخلاف تصور عموم، این بیماری به راحتی مسری نیست و تماس نزدیک و طولانی مدت برای انتقال باسیل از فرد بیمار به فرد سالم ضروری است. جذام عمدتاً روی پوست، اعصاب محیطی، سیستم تنفسی و چشم ها تأثیر می گذارد و باعث مشکلات پوستی و آسیب به اعصاب بدن می شود.

اولین علائم جذام در اکثر بیماران لکه های رنگ پریده روی پوست و بی حسی انگشتان دست و پا است که اگر فرد پس از مشاهده این علائم اقدام به درمان نکند، دچار عوارض بسیار جدی خواهد شد.

مشکلات پوستی ناشی از جذام عبارتند از:

• لکه های رنگ پریده روی پوست
• ضخیم شدن و خشک شدن پوست
• ابروها و مژه ها می ریزند
• یک زائده روی لاله گوش ایجاد کنید
• زخم های پوستی بدون درد

جذام در مراحل پیشرفته است و اگر اعصاب بدن آسیب ببیند علائم زیر ظاهر می شود:

• بی حسی در نواحی پوست
• تحلیل رفتن عضلات
• مشکلات بینایی و نابینایی
• از دست دادن انگشتان دست، انگشتان پا و غضروف بینی
• ناتوانی

به دلیل از دست دادن اعصاب و احساس اعضای بدن در این بیماری، بیمار دردی ناشی از جراحات، شکستگی ها و سوختگی ها را احساس نمی کند و باعث ایجاد زخم، عفونت و از دست دادن اعضا می شود.

چگونه جذام را درمان کنیم

امروزه این بیماری قابل درمان است. برای درمان این بیماری، پزشک آنتی‌بیوتیک‌های خاصی را تجویز می‌کند که باید برای دوره‌ای از ۶ ماه تا یک سال مصرف شود. اگر فردی جذام شدید داشته باشد دوره درمان آنتی بیوتیکی طولانی تر خواهد بود.

آنتی بیوتیک ها فقط عفونت ناشی از جذام را درمان می کنند و پیشرفت بیماری را متوقف می کنند، اما آسیب عصبی و عوارض آن را درمان نمی کنند.